Truyện xây dựng thành công nhất là nhân vật Tôn Ngộ Không - một hình tượng con khỉ thần không biết sợ trời sợ đất, đấu tranh không ngừng với các thế lực xấu, bày tỏ nguyện vọng của tác giả đối với cuộc sống hiện thực. Tôn Ngộ Không là con khỉ núi, là vua của động Hoa Quả Sơn. Cứ theo truyền thuyết Trung Hoa thì kẻ sanh trước loài người là ông Bàn Cổ làm chúa thiên hạ.

Kế đó là vua Thiên Hoàng, Ðịa Hoàng và Nhơn Hoàng, gọi là Tam Hoàng. Rồi đến vua Phục Hi, Thần Nông, Huỳnh, Nghiêu và Thuấn gọi là Ngũ Ðế. Thuở ấy, Trung quốc chia làm bốn châu, và trong núi Hoa Quả Sơn có một hòn đá kì lạ, xuất hiện đã lâu lắm rồi. Trong lâu năm, trứng ấy tượng hình, rồi gặp một trận gió lớn nỡ ra một con Khỉ đá, giống tạc hình người, đủ tai, mắt, miệng, mũi và tay chân rất lanh lẹ.

Khỉ đá cùng ở với các khỉ con, sống trong cảnh thanh nhàn, sáng lên chơi núi Hoa Quả, chiều về ngủ động Thủy Liêm, không còn chung chạ với các thú nơi rừng núi hoang lạnh. Hưởng phước lạc gần ba trăm năm. Con khỉ đó chính là Tôn Ngộ Không, kẻ đại náo thiên cung của Ngọc Hoàng, và về sau cùng sư phụ và các huynh đệ của mình trải qua gian khó và chông gai để lên đường thỉnh kinh...