VÌ KHÔNG BIẾT tối hôm ấy Ba có tìm được nhà trọ haykhông, Thu lo không biết anh sống chết thế nào, sợ một ngày nào đó Phương báotin anh đã chết, mời Thu đến dự lễ truy điệu.

Ngày nào Thu cũng tìm cơ hội lên văn phòng của mẹ lụctìm đống báo, xem có tin ai chết rét ở thành phố này không. Nhưng Thu cảm thấybáo sẽ không đăng tin này, vì Ba tự chết rét chứ không phải cứu người mà chết,như vậy báo đăng làm gì? Thu muốn về Tây Thôn Bình xem anh có còn hay không.Nhưng Thu không dám xin tiền đi đường của mẹ, hơn nữa không kiếm đâu ra lí dođể đi trọn một ngày, đành ngồi nhà nóng ruột suông.

Thu nhớ ra mình có quen bác sĩ Thành làm việc tại mộtbệnh viện lớn của thành phố, liền chạy đi tìm anh. Thu hỏi, gần đây bệnh việncó chữa trị cho ai bị chết rét, bác sĩ Thành bảo không. Thu lại hỏi, thời tiếtnhư thế này, ở ngoài trời liệu có chết rét được không? Bác sĩ Thành nói nếu mặcphong phanh thì rất có thể chết rét. Thu nghĩ, anh mặc áo bông quân phục, sẽkhông thể chết được.

Bác sĩ Thành an ủi Thu, bây giờ nói chung không cóngười chết rét, nếu ở ngoài trời quá lạnh họ cũng có thể vào phòng chờ bến xe,bến tàu thủy, có thể công an coi đây là những kẻ vô gia cư sẽ bị thẩm vấn, cùngkhông chết rét ở ngoài trời được. Nghe nói vậy Thu yên tâm.

Thu quen vị bác sĩ này là vì nhạc mẫu của anh vốn làđồng nghiệp cũ của mẹ, đều dạy hc ở trường tiểu học trực thuộc trường trung họcsố Tám, hơn nữa hai người đều gọi là Trương, nhiều gia đình trên đảo Giang Tâmtrong nhà đều có học sinh của cô giáo Trương.

Nhạc mẫu của bác sĩ Thành đã về hưu, nhưng ở gầntrường học. Vợ của bác sĩ Thành tên là Giang, dạy ở đại học K, kéo accordéon rấtgiỏi, hai vợ chồng ở nhà một người kéo đàn một người hát, khách qua đường aicũng phải dừng chân lắng nghe.

Thu cũng biết kéo accordéon, nhưnglà tự học, không ai dạy. Thu là cây accordéon đầutiên của trường, vì trường của mẹ có đàn phong cầm, Thu thường xuyên lên phòngnhạc để tập. Về sau, vì học sinh phải đi tuyên truyền tư tưởng Mao Trạch Đông,phải đàn hát, nhảy múa ở các nơi, cần có người đm đàn, nhưng lại không thểkhiêng cả đàn phong cầm đi theo, vậy là Thu học accordéon.

Nhà trường có cái đàn accordéon cũ,nhưng không thầy nào biết chơi, Thu bảo mẹ mượn cây đàn ấy về cho Thu học.Phong cầm và accordéon đều lànhạc cụ có phím, nhiều chỗ giống nhau. Thu chơi thử, xem ra có thể đệm cho cácbạn hát, chẳng qua tay trái vẫn chưa thạo lắm.

Hồi ấy người biết chơi đàn rất ít, nữ biết kéo đàn lạicàng hiếm. Thu cõng đàn theo đội tuyên truyền của trường đến các nơi trên đảoGiang Tâm để tuyên truyền tư tưởng Mao Trạch Đông. Hầu hết người trên đảo biếtThu, có thể không biết tên, nhưng biết “cái cô gái kéo đàn ở trường số Tám”.

Về sau mỗi khi đi qua cửa nhà cô giáo Giang, thườngxuyên nghe cô kéo đàn, Thu phục lắm, nên bảo mẹ đưa đến nhà cô Giang để xinhọc. Thu học đàn ở nhà cô Giang, rất nhanh chóng thân thiết với những ngườitrong gia đình.

Cô giáo Giang rất xinh đẹp, sống mũi cao, mắt sâu, aicũng bảo cô là người nước ngoài, rất nổi tiếng trên đảo Giang Tâm, cô đi đếnđâu cũng có người nhìn theo. Bọn trẻ nghịch ngợm thường theo sau cô giáo hôthật to “bà đầm”. Cô rất tốt tính, chỉ quay lại vẫy tay, cười với lũ trẻ.

Thân thế của bác sĩ Thành là đầu câu chuyện của nhữngngười sống trên đảo Giang Tâm, có rất nhiều cách nói khác nhau. Có người bảoanh là đặc vụ Mỹ - Tưởng, có người bảo anh là gián điệp Liên Xô; có người bảobố anh là một vị tướng trong quân đội Mỹ, lấy vợ Trung Quốc sinh ra anh, trướcngày giải phóng vị tướng kia chạy về Mỹ, bỏ lại vợ con ở Trung Quốc, lại cóngười nói mẹ anh là cán bộ của Đảng, hồi học tập ở Liên Xô yêu một người LiênXô, sinh ra anh, vì sợ bị ảnh hưởng đến tương lai tiền đồ, liền đem anh chongười khác nuôi.

Bác sĩ Thành giải thích vẻ giống “người nước ngoài làbởi vì gia đình có huyết thống Kazak, nhưng không ai thấy cha hoặc mẹ ngườiKazak của anh, cho nên mọi người cứ tin anh là gián điệp, đặc vụ hoặc là conlai. Chuyện cứ nói đi nói lại, nói có đầu có đuôi, cách nói nào cũng có ngườitin.

Thu tương đối thích vị trí “cán bộ đảng”, vì tronglòng Thu người Mỹ không đẹp bằng người Liên Xô, người Mỹ mũi quá nhọn, mũi diềuhâu, mũi diều hâu tượng trưng cho tính giảo hoạt. Mũi người Liên Xô không quánhọn, cho nên đẹp trai, dũng cảm và thành thật. Thật ra Thu chưa thấy người Mỹbao giờ, mà phim cũng hình như chưa được xem, đều là trông thấy hình vẽ trênbáo chữ to và tranh cổ động. Nhưng Thu đã thấy tranh minh họa người Liên Xô,con trai Liên Xô hay mặc áo chui, cổ xẻ có ba cái cúc, thắt dây lưng da, phongđộ ngời ngời.

Không biết tại sao Thu thấy bác sĩ Thành giống Ba, tuymũi không cao, mắt không sâu như vậy, đi ngoài đường cũng không có nhiều ngườitheo nhìn bằng cặp mắt li kỳ, nhưng Thu thấy rất giống. Thu không biết mình vìthích cái vẻ bề ngoài của bác sĩ Thành nên vừa gặp Ba đã có cảm tình ngay, haylà vì thích Ba nên cảm thấy bác sĩ Thành đẹp trai, tuấn tú, dù sao thì Thu vẫncoi hai người ấy là một.

Sau khi hỏi bác sĩ Thành, nghĩ bụng anh không chếtrét, nhưng cho đến tận khi tận mắt đọc được thư của anh Thu mới thật sự yêntâm.

Hôm ấy, mẹ mang về cho Thu một phong thư, nói thư củangười ở Tây Thôn Bình. Thu nghe nói suýt ngất, nghĩ bụng có thể Ba đã chết rét,cho nên thư gửi về trường tiểu học trực thuộc trường trung học số Tám. Lần đầutiên gặp nhau Thu nói với anh đừng gửi thư về đấy, vì hồi ấy học sinh chẳng cóthư từ gì, nếu có, chắc chắn đấy là bí mật của ai đó. Phòng thường trực thấythư của nhà Thu, bất kể người nhận thư là ai cũng đều đưa cả cho mẹ.

Mẹ không bóc thư, để Thu tự bóc. Có thể đấy là lá thưđầu tiên Thu nhận qua bưu điện, Thu thấy ngoài bì thư ghi người gửi là TrươngTrường Phương, nét chữ cũng giống chữ Phương, Thu liền bóc thư ngay trước mặtmẹ. Thư viết rất đơn giản, chỉ nói chuyện học tập gần đây, mọi người trong nhàđều khỏe, mời Thu về chơi, sau đấy thăm hỏi gia đình, vân vân.

Thu nhận ra nét bút của Ba, bất giác cười, thầm mắnganh biết giả vờ, ngay cả mẹ cũng không nhận ra.

Biết anh không có chuyện gì, liền lấy lá thư khâutrong áo bông ra đốt, khỏi để nổi cộm trong áo, nhỡ mẹ biết. Nhưng Thu vẫn giữlá thư đầu tiên của anh, vì trong thư đó không nói “chúng ta” thế nào, thế nào…

Ngày tốt nghiệp càng đến gần, tâm trạng Thu càng mâuthuẫn. Thu mong ngày tháng qua nhanh để có thể sớm được gặp Ba. Nhưng Thu lạisợ tốt nghiệp, vì tốt nghiệp Thu phải về nông thôn. Về nông thôn thì hộ khẩucũng phải chuyển về nông thôn, Thu không còn ở thành phố, cũng không được đilao động vụ việc nữa. Đến lúc ấy Thu và anh trai đều nợ tiền lương thực của độisản xuất, lẽ nào để đứa em gái mới mười hai, mười ba tuổi đi lao động kiếmtiền?

Hồi ấy, thanh niên của thành phố K không phải xuốngmột vùng nông thôn nào đấy, mà theo đơn vị của người nhà để về một tập thể laođộng nào đó. Địa điểm của thanh niên trí thức thuộc ngành văn hóa – giáo dục ởmột vùng núi huyện Y, ở đây mọi người xây dựng một lâm trường, một nơi vô cùnggian khổ, không mong gì có thu nhập, thanh niên tri thức đến đây chỉ để tôiluyện trái tim hồng, đều do cha mẹ chi tiền lương thực. Nói thật, bố mẹ khôngquan tâm con cái mình ở lâm trường có kiếm được gì hay không, chỉ cầu cho concái được bình yên, sau đấy được gọi về lại thành phố là tốt rồi.

Cứ đến độ tháng Bảy ngành văn hóa – giáo dục lại tiễnđưa thanh niên về nông thôn, nhưng từ nửa năm trước đó đã tiến hành giáo dụcthanh niên lên rừng, về đồng ruộng. Ngày nào cũng nghe nói “một trái tim hồng,hai sự chuẩn bị”, nhưng Thu không biết hai sự chuẩn bị nào, hình như chỉ một,đó là về nông thôn. Sở giáo dục tổ chức mấy kỳ đại hội, mời những thanh niên đãvề nông thôn nói chuyện với thanh niên về nông thôn, nói họ đã làm thế nào đểhòa nhập với tầng lớp trung nông lớp dưới. Có nhiều tấm gương điển hình đã lấyvợ, lấy chồng ở nông thôn nơi phải “cắm rễ để làm cách mạng”.

Thu nghe họ nói đến những thành tích vinh quang, khôngbiết họ có thật yêu những cô vợ, anh chồng nông dân kia không, nhưng có mộtđiểm Thu biết, một khi lấy người nhà quê thì đừng mong có ngày về lại thànhphố.

Ngụy Linh hơn Thu mấy tuổi, lúc ấy đã về nông thôn.Mỗi lần Ngụy Linh về nghỉ đều nói với Thu về những cái khổ ở nông thôn, làmviệc cực nhọc ghê gớm, thà chết quách đi còn hơn, sinh hoạt thật vô vị, chỉmong đến kỳ nghỉ được về thành phố xả hơi. Ngụy Linh còn hát cho Thu nghe nhữngbài hát của thanh niên trí thức: “Mới làm nửa ngày, thắt lưng quần tụt xuống,cơm gạo trắng nhà ai thơm ơi là thơm, về đến nhà mình một màu đen tối, ối a,đại ca của ta ơi…”.

Thu bằng tuổi Ngụy Hồng, em gái Ngụy Linh, hai ngườihẹn nhau về nông thôn sẽ ở cùng một nhà, cả hai còn chuẩn bị những đồ dùng vềnông thôn. Kinh tế gia đình Ngụy Hồng khá hơn, bố mẹ đều là giáo viên củatrường số Tám, hai người là công chức nuôi ba đứa con không vấn đề gì. Cho nênHồng cùng Thu chuẩn bị đồ dùng, những thứ thành đôi thành cặp không nhiều, phầnlớn đồ dùng Hồng mua, nhưng Thu mua không nổi. Cái mà hai người giống nhau làchăn gối. Hai người mua vải, viết lên mấy chữ: “Đất trời rộng mở, mặc sức vẫyvùng” rồi tự thêu, mang về nông thôn dùng. Đang nhiệt tình chuẩn bị về nôngthôn, bỗng một hôm Phương lên thành phố thăm Thu. Đến lúc Thu tiễn Phương rabến xe, hai người mới có dịp nói chuyện riêng. Phương lấy ra một phong thư đưacho Thu, bảo thư của Ba nhờ Phương chuyển. Thu chờ cho xe của Phương chạy mớingồi ở bến xe bóc thư ra xem. Có thể để tôn trọng người chuyển thư, phong bìkhông dán, nhưng Ba nói về nỗi nhớ của mình tự nhiên như không có người bêncạnh, khiến Thu mặt đỏ bừng, chẳng nhẽ anh không sợ Phương mở ra xem?

Trong thư, Ba nói, hiện tại trên gửi về một văn bản,công chức sau khi về hưu có thể chọn một người con để thay chức vụ của mình,gọi là “thế chỗ”. Nghe nói văn bản này không công khai, chỉ cho bộ phận hữuquan mới nắm được vấn đề. Ba bảo Thu nói với mẹ đến trường hoặc phòng giáo dụcđể hi, xem Thu có thể “thế chỗ” của mẹ được không, như vậy Thu khỏi phải vềnông thôn. Ba nói, Thu rất thích hợp với công việc dạy học, nếu có thể thế chỗcủa mẹ nhất định trở thành một cô giáo giỏi.

Thu đọc đi đọc lại nhưng không tin có chuyện ấy, nhưngThu hi vọng anh trai của Thu có thể thế chỗ của mẹ để được về lại thành phố, vìanh thật đáng thương. Anh vừa tốt nghiệp trung học cơ sở thì cũng là lúc bố mẹbị đấu, nên không được học tiếp lên trung học phổ thông, phải về nông thônngay, về nông thôn bao nhiêu năm nay, ở đội sản xuất anh trai Thu cắm rễ có mấyđợt về lại thành phố, nhưng anh thì vẫn chưa được về.

Anh trai Thu từ sau ngày về nông thôn, có lúc Á Dânđến nhà Thu lấy thư, vì anh trai không dám gửi thư về nhà Dân mà phải gửi vềnhà mình. Mỗi lần đến, Dần thường kể những chuyện cô với Tân, chuyện hai ngườihọc cùng lớp trước đây, chuyện Tân nhờ người đến gọi Dân thế nào, chuyện tronglớp còn có một cô đẹp hơn Dân thích Tân, nhưng Tân chủ thích một mình Dân.Nhiều nhất là chuyện phải làm thế nào để Tân được gọi về thành phố, chỉ cần anhđược về, bố mẹ Dân sẽ không cản trở. Ngày nào Thu cũng mong anh trai về, sợ anhcứ ở mãi nông thôn sẽ phá vỡ tình yêu giữa anh và Dân.

Nghe tin có thể thế chỗ, Thu vui lắm, vội nói với mẹ.Thu không dám nói nghe được tin này từ Ba, chỉ bảo do một bạn học nói lại.

Mẹ nghe nói tin của bạn học, bà không tin lắm, nhưngđi hỏi không phải là chuyện gì xấu, cũng không trông chờ ở thông tin này. Mẹhỏi ông Chung, Bí thư của trương, ông bí thư bảo chưa nghe tin ấy, nhưng lúcnào lên sở giáo dục họp ông sẽ hỏi. Con gái ông Chung là Chung Bình đã tốtnghiệp trung học phổ thông, nhưng cứ ở lì thành phố không chịu về nông thôn,khiến quần chúng có ý kiến, bây giờ ông nghe nói có chuyện thế chỗ cũng rấthứng thú, liền đi hỏi ngay.

Hình như để cảm ơn mẹ Thu đã bảo cho ông thông tinnày, từ sở giáo dục về, ông đến ngay nhà mẹ Thu thông báo đúng là có văn bảnđó, nhưng chấp hành cụ thể thế nào là do từng đơn vị tự quánriệt, ví dụ các đơnvị văn hóa – giáo dục thì nên làm thế nào, không thể nói bố mẹ dạy học thì concái đều có thể dạy học thay được.

Ông bí thư nói:

- Chị Trương, cảm ơn chị bảo cho tôi biết tin đó, tôichưa đến tuổi về hưu, nhưng nhà tôi cũng sắp đến tuổi, lại không được khỏe, cóthể xin về vì lý do sức khỏe, để cái Bình thế chỗ. Tôi xem chị cũng nên về vớilí do sức khỏe để cháu Thu thế chỗ. Con gái về nông thôn, thật sự người lớnkhông thể yên tâm nổi.

Mẹ Thu không ngờ ông bí thư hàng ngày mẹ vẫn phảingước nhìn cũng lo chuyện con gái phải về nông thôn, đáng thương cho tấm lòngngười làm cha, làm mẹ. Nghe khẩu khí của ông bí thư, nếu mẹ xin về hưu vì lý dosức khỏe, trường học sẽ đồng ý để Thu thế chỗ. Mẹ Thu cảm kích bội phần, hếtlời cảm ơn ông.

Mẹ báo tin mừng cho Thu, mẹ nói điều lo lắng mấy nămnay bây giờ coi như có thể giải tỏa một nửa. Mẹ sẽ xin nghỉ để con thế chỗ, conkhỏi phải về nông thôn. Chờ con được vào làm, coi như không còn lo lắng gì.

Thu nói:

- Nên để anh Tân thế chỗ, anh ấy về nông thôn lâu rồi,chịu khổ cực nhiều rồi, hơn nữa nhà chị Dần cũng vì anh Tân về nông thôn màphản đối chuyện của hai người. Nếu để anh về lại thành phố coi như mọi việc đềutốt đẹp.

Thu báo tin ấy cho Á Dân, A Dân vui lắm, nói thế thìtuyệt vời, chị với anh Tân cuối cùng cũng đến được với nhau, gia đình chị cũngkhông ngăn cản nữa. Á Dân vội vàng gửi thư cho Tân, báo cho anh biết tin đó.

Nhưng Tân không đồng ý, anh bảo đã về nông thôn lâurồi, dứt khoát không về lại thành phố. Về nông thôn bao nhiêu năm, nay về thếchỗ, thật sự không hợp lí, tốt nhất dành cơ hội ấy cho Thu, như vậy Thu khôngphải về nông thôn. Mẹ Thu kiên quyết không để Thu về nông thôn, mẹ thường xuyênnằm mơ gặp toàn ác mộng, mơ thấy Thu gặp chuyện chẳng lành, mẹ xuống nông thônthăm, thấy Thu nằm trên đống rơm, đầu tóc rối bù, đôi mắt ngây dại.

- Con làm sao thế? Thu, con bảo mẹ, đã xảy ra chuyệngì? Mẹ hỏi.

Thu không nói, chỉ khóc nức nở, mẹ không hiểu chuyệngì.

Mẹ kể lại giấc mơ ấy cho Thu, tuy Thu không biết trongmơ mình có chuyện gì, nhưng đoán chuyện như của tất cả những nữ thanh niên trithức, bị người khác “giày vò”.

Mẹ nói:

- Mẹ không thể để con về nông thôn, con còn trẻ, khôngbiết con gái ở nông thôn gặp nguy hiểm thế nào đâu. Tự cổ hồng nhan đã bạcmệnh, con ở trường đã có biết bao nhiêu người để ý, gây phiền hà cho con, convề nông thôn liệu còn giữ nổi không?