Irisveien.
Ngày 1 tháng Ba năm 2000.


Cửa mở, Harry ló nhìn thấy một cặp mắt xanh sắc sảo trên gương mặt nhăn nhúm.

“Harry Hole, cảnh sát đây!” anh nói. “Sáng nay tôi đã gọi điện tới.”

“Được.”

Mái tóc muối tiêu của ông già chải mượt ngang vầng trán cao, ông ta có đeo cà vạt bên trong chiếc áo len đan. Trên hộp thư bên ngoài lối vào căn nhà hai tầng màu đỏ nằm ở khu ngoại ô giàu có yên tĩnh phía Bắc Oslo có ghi dòng chữ EVEN & SIGNE JUUL.

“Xin mời vào, thanh tra Hole.”

Giọng ông ta điềm tĩnh và chắc nịch, có gì đó trong phong cách của ông ta mà nói cho đúng ra khiến giáo sư Even Juul trông trẻ hơn tuổi. Harry đã tìm hiểu và biết rằng vị giáo sư sử học này từng tham gia phong trào Kháng chiến. Cho dù Even Juul đã nghỉ hưu, ông vẫn được xem là một chuyên gia hàng đầu Na Uy về lịch sử thời Đức chiếm đóng và đảng Dân tộc Thống nhất.

Harry cúi xuống cởi giày. Trên bức tường ngay trước mặt anh treo những tấm ảnh đen trắng cũ đã hơi mờ lồng trong khung nhỏ. Một bức ảnh trong số này chụp một thiếu phụ mặc đồng phục y tá. Tấm ảnh khác chụp một thanh niên mặc áo choàng trắng.

Họ bước vào phòng khách nơi con chó xám Airedale đã ngừng sủa mà lại theo bổn phận ngửi ngửi đũng quần của Harry rồi bước đến nằm xuống bên cạnh ghế bành của Juul.

“Tôi đã đọc một vài bài viết của ông về chủ nghĩa Phát xít và chủ nghĩa Quốc xã trên tờ Dagsavisen,” Harry nói sau khi họ cùng ngồi.

“Chúa ơi, vậy là độc giả của tờ Dagsavisen cũng tồn tại cơ à?” Juul mỉm cười.

“Có vẻ ông thiết tha muốn cảnh báo chúng tôi về chủ nghĩa Quốc xã mới ngày nay?”

“Không phải để cảnh báo, tôi chỉ vạch ra một số cái song song mang tính lịch sử. Phận sự của sử gia là phát hiện, chứ không phải phán xét.” Ông châm tẩu thuốc. “Nhiều người tin rằng đúng sai là những chân lý cố định. Điều đó không đúng, chúng thay đổi theo thời gian. Nhiệm vụ của sử gia trước hết là tìm kiếm sự thật lịch sử, nhìn vào những gì các nguồn nói ra và trình bày chúng, một cách khách quan và bình thản. Nếu các sử gia phải đại diện cho sự phán xét hành động điên rồ của nhân loại thì đối với thế hệ bây giờ, công việc của chúng tôi đối với hậu thế có vẻ như vật hóa thạch - những gì còn lại của tính chính thống trong thời đại của họ.”

Một làn khói xanh bốc lên không. “Nhưng tôi nghĩ đây không phải là thứ cậu đến đây hỏi đúng không?”

“Chúng tôi đang tự hỏi liệu ông có thể giúp chúng tôi tìm một người.”

“Cậu đã nói thế trên điện thoại rồi. Là ai vậy?”

“Chúng tôi không biết. Nhưng chúng tôi suy luận rằng hắn ta có đôi mắt xanh, là người Na Uy và đã bảy mươi tuổi. Và hắn nói tiếng Đức!”

“Và?”

“Hết rồi ạ!”

Juul phá lên cười. “Chậc, vậy thì cũng có một số để chọn đấy!”

“Đúng, có đến 158000 người ở đất nước này quá bảy mươi tuổi. Và tôi đoán chừng có khoản 100000 người trong số này có mắt xanh, và nói được tiếng Đức.”

Juul nhướng mày. Harry nở nụ cười ngượng ngùng.

“Văn phòng Thống kê Quốc gia. Tôi đã kiểm tra rồi, để cho vui thôi ạ.”

“Vậy cậu nghĩ tôi có thể giúp được gì?”

“Tôi đang sắp nói đến điểm đó đây. Theo báo cáo người này đã không sử dụng loại vũ khí nào suốt hơn năm mươi năm qua. Tôi nghĩ,à, tức là đồng nghiệp của tôi nghĩ, rằng hơn năm mươi năm tức là lớn hơn năm mươi nhưng chưa đến sáu mươi.”

“Hợp lý.”

“Vâng, cô ấy nói rất là… ờ, hợp lý. Như vậy thì ta cứ giả sử rằng đó là năm mươi năm trước, như vậy thì ta rơi trúng giữa Thế chiến II. Hắn vào khoảng hai mươi tuổi và biết sử dụng vũ khí. Người Na Uy - ai bí mật sở hữu một khẩu súng cũng đều phải giao nộp cho người Đức. Vậy thì hắn ở đâu?”

Harry giơ ra ba ngón tay. “Hoặc là hắn trong hàng ngũ Kháng chiến, hoặc là hắn đã trốn sang Anh, hoặc hắn ở Mặt trận phía Đông chiến đấu sát cánh với quân Đức. Hắn nói tiếng Đức tốt hơn tiếng Anh. Theo đó thì…”

“Vậy cô bạn đồng nghiệp của cậu đi đến kết luận rằng chăc hẳn hắn đã chiến đấu ngoài mặt trận, đúng không?” Juul hỏi.

“Đúng vậy ạ.”

Juul rít tẩu thuốc.

“Nhiều người trong phong trào Kháng chiến phải học tiếng Đức,” ông nói, “để tiến hành thâm nhập, theo dõi và còn nhiều nữa. Và cậu đang quên rằng còn những người Na Uy trong lực lượng cảnh sát Thụy Điển nữa.”

“Thế là kết luận này không đứng vững?”

“Để tôi nói suy nghĩ ra thành lời một chút!” Juul nói. “Gần mười lăm nghìn người Na Uy đã tình nguyện đăng lính ra chiến trường, bảy nghìn người trong số này được động viên và do đó họ được phép dùng vũ khí. Và còn số lượng nhiều hơn thế đã trốn sang Anh và nhập ngũ tại đó. Và cho dù vào cuối cuộc chiến, số lượng người trong lực lượng Kháng chiến nhiều hơn, rất ít trong số họ cầm vũ khí.”

Juul mỉm cười.

“Tạm thời lúc này cứ giả sử rằng cậu nói đúng. Bây giờ rõ ràng những người chiến đấu tại mặt trận này không có tên trong danh bạ điện thoại là cựu chiến binh Lực lượng Vũ trang ss, nhưng tôi cho là cậu đã biết phải tìm kiếm ở đâu rồi?”

Harry gật đầu.

“Hồ sơ lưu về ‘Những kẻ phản bội’. Họ được sắp xếp theo tên họ, cùng với tất cả dữ liệu từ các vụ án. Tôi đã xem hết tất cả suốt mấy ngày qua. Tôi đang hy vọng rằng họ đã chết kha khá để có tổng số dễ xoay xở, nhưng tôi đã lầm.”

“Đúng, bọn họ là những con chim già dai sức,” Juul phá lên cười.

“Vậy là tôi đã nói đến chỗ tại sao chúng tôi gọi cho ông. Ông biết về lý lịch những người lính này rõ hơn bất kỳ ai. Tôi muốn được ông giúp tôi hiểu những người như vậy suy nghĩ ra sao, hiểu được điều gì kích bẩy họ.”

“Cảm ơn sự tin tưởng của cậu, thanh tra; nhưng tôi là sử gia và cũng chẳng biết nhiều hơn ai về động cơ cá nhân. Như có lẽ cậu cũng biết, tôi phục vụ trong phong trào Kháng chiến, tại Milorg, và điều đó không có nghĩa là tôi có đủ trình độ đi guốc trong bụng ai đó tình nguyện đến Mặt trận phía Đông.”

“Tôi lại nghĩ ông biết được rất nhiều đấy, ông Juul!”

“Đúng thế không?”

“Tôi nghĩ ông hiểu ý tôi. Tôi đã nghiên cứu triệt để rồi.”

Juul rít tẩu thuốc và nhìn Harry. Trong sự im lặng theo sau, Harry nhận ra rằng ai đó đang đứng bên ngưỡng cửa phòng khách. Anh xoay lại thì thấy một bà già. Đôi mắt bà dịu dàng, bình thản nhìn Harry.

“Bọn anh chỉ chuyện vãn thôi, Signe,” Even Juul nói.

Bà trao cho Harry cái gật đầu vui vẻ, mở miệng như định nói gì đó, nhưng lại thôi khi ánh mắt bà gặp ánh mắt của Even Juul. Bà lại gật đầu, lặng lẽ khép cửa lại và bỏ đi.

“Vậy là cậu biết à?” Juul hỏi.

“Vâng. Bà ấy là một y tá trên Mặt trận phía Đông, đúng không ạ?”

“Ở Leningrad. Từ năm 1942 đến cuộc rút lui vào tháng Ba năm 1944.” Ông bỏ tẩu thuốc xuống. “Tại sao cậu lại săn lùng người đàn ông này?”

“Nói thật, chúng tôi cũng không biết điều đó. Nhưng có thể có một âm mưu ám sát.”

“Hừm.”

“Vậy chúng tôi nên đi tìm cái gì? Một kẻ lập dị? Một người vẫn là tên Phát xít tận tâm? Một tên tội phạm?”

Juul lắcđầu.

“Hầu hết những người trên mặt trận đều đã thụ án và sau đó quay trở lại xã hội. Nhiều người trong số họ tiến bộ đáng ngạc nhiên ngay cả sau khi bị dán nhãn là phản bội. Có thể cũng chẳng có gì đáng ngạc nhiên. Nhiều khi hóa ra những kẻ có tài chính là kẻ biết đưa ra quyết định trong những tình huống then chốt như chiến tranh.”

“Tức là người chúng tôi đang tìm có thể đúng là một trong những người thành đạt.”

“Hoàn toàn đúng.”

“Một rường cột của xã hội à?”

“Cánh cửa dẫn đến những chức vụ quan trọng của quốc gia trong lĩnh vực tài chính và chính trị có lẽ đã đóng lại với người này.”

“Nhưng hắn có thể là một thương gia độc lập, một doanh nhân. Nhất định là ai đó kiếm được đủ tiền mà mua một thứ vũ khí giá nửa triệu. Hắn có thể săn đuổi ai cơ chứ?”

“Chuyện này có nhất thiết liên quan gì đến chuyện chiến đấu ngoài mặt trận không?”

“Trực giác của tôi cho rằng có thể.”

“Thế thì động cơ để trả thù à?”

“Nghe vô lý lắm sao?”

“Không, không hề. Nhiều người quay từ mặt trận về nhìn nhận mình như những người ái quốc thật sự trong chiến tranh. Họ nghĩ rằng, xét theo cách thế giới nhìn vào năm 1940, họ đã hành động vì những lợi ích cao nhất của quốc gia. Họ cho rằng việc chúng ta tuyên án họ là những kẻ phản bội hoàn toàn là một sự bôi bác công lý.”

“Thì sao?”

Juul đưa tay gãi gãi sau tai.

“À. Phần lớn những thẩm phán có liên quan tới việc đưa họ ra công lý giờ đây đã chết cả rồi. Và cũng vậy đối với các chính trị gia đã đặt nền móng cho những phiên xử này. Giả thiết báo thù do đó xem ra không vững!”

Harry thở dài. “Ông nói đúng. Tôi chỉ đang cố tạo nên một bức tranh bằng vài mảnh ghép tôi có.”

Juul liếc nhanh đồng hồ đeo tay. “Tôi hứa sẽ suy nghĩ về chuyện đó, nhưng tôi thật sự không chắc có giúp gì cậu được không.”

“Dù sao cũng cảm ơn ông,” Harry đáp, đứng lên. Rồi chợt nhớ ra điều gì, anh rút ra một xấp giấy gập đôi từ túi áo khoác.

“Nhân tiện, tôi có mang theo bản sao báo cáo của tôi về cuộc thẩm vấn một nhân chứng tại Johannesburg. Phiền ông nhìn qua xem liệu có điều gì quan trọng trong đó không?”

Juul nhận lời, nhưng lại lắc đầu như thể muốn nói từ chối.

Khi Harry đang xỏ giày vào trên hành lang, anh chỉ vào tấm ảnh người đàn ông mặc áo choàng trắng.

“Phải ông kia không?”

“Đúng, vào nửa đầu thế kỷ trước!” Juul phá lên cười. “Ảnh chụp ở Đức trước chiến tranh. Đáng lẽ tôi phải nối nghiệp cha và ông nội tôi mà học y ở đó. Khi chiến tranh bùng nổ, tôi trở về nhà và thực ra đã bắt tay vào những cuốn sách lịch sử đầu tiên trên tàu. Sau đó thì đã quá muộn: tôi say mê luôn.”

“Vậy nên ông bỏ nghề y?”

“Tùy thuộc vào cách cậu nhìn nhận nó thế nào. Tôi muốn cố gắng tìm một lời giải thích tại sao một người và một ý thức hệ lại có thể mê hoặc nhiều người đến thế. Và có lẽ cũng là để tìm một loại thuốc giải độc.” Ông cười. “Khi ấy tôi còn rất, rất trẻ mà.”