Có tiếng chó cắn ở ngoài ngõ, Pha hồi hộp ngẩng nhìn. Anh tưởng Quậy và Hòa đã gửi ai tiền về đóng sưu chăng. Nhưng không phải. Đó là ông tộc biểu đến giục Pha ra thuế. Pha đáp: 
- Vâng, về phần tôi đã có rồi. Nhưng tôi chờ tiền của các bác cháu rồi hãy đóng một thể. 
- Thế đã nhắn ai lên Thái chưa? 
- Rồi, mà cũng chỉ nhắn bác Quậy cháu được, chứ bác Hòa cháu thì ai biết đâu mà tìm? 
Hút xong thuốc, tộc biểu nói: 
- Ngày kia đã đổ thuế, không biết bác có phần thu thế nào, chứ thiếu khối ra. 
- Tại thuế năm nay thu sớm quá, những người đi làm xa không biết mà gửi tiền về. 
- Không, chả phải thế. Các ông ấy lười quá, chỉ chén với hút là khỏe, còn công việc thì chỉ đùn. Họ về đây, chẳng được ích gì, chỉ nằm dài ở nhà ông chánh, hạch ăn, hạch hút, hạch góp tổ tôm, lại đi mò gái suốt đêm. 
Chị Pha nói đùa: 
- Thế thì không khéo các ông lỗ vốn. 
Tặc lưỡi, tộc biểu đáp: 
- Lỗ thì chả lỗ, nhưng chả ăn thua gì. 
Vừa dứt câu, bỗng có tiếng xôn xao ở ngoài đường. Tộc biểu vội vàng lui lủi ra, có vẻ sợ hãi. Ngoài cổng, một người lính cơ mặt hầm hầm đi với khán thủ vào nhà Pha, theo sau là thằng Bình bị trói giật cánh khuỷu. 
- Tên Pha có nhà không? Trốn thuế đấy ư? Sao không ra đình mà nộp cho xong, muốn đi tù thì bảo? 
Người lính cơ trỏ vào mặt Pha, trừng mắt nói thế. Pha sợ hãi đáp: 
- Thưa thầy quyền, tôi còn chờ các bác cháu một thể. 
- Chờ. Việc là việc ăn đấy mà phải chờ nhau. Còn hai hôm nữa đổ thuế, quan về thì bỏ mẹ sớm. Khán thủ cứ trói nó lại, giải ra đình. 
Khán thủ tuân lệnh lại gần Pha, Pha vội vã đáp: 
- Lạy thầy quyền để tôi đi, tôi có sẵn tiền đây mà. 
Chị Pha cuống queo, vào buồng, rồi ra, xòe mấy tờ giấy bạc: 
- Thầy cháu nói thực, thầy làm phúc tha cho thầy cháu. 
Người lính quát: 
- Thôi, tha cho nó. 
Nói đoạn lại hầm hầm đi. 
Pha thoát nạn, mừng rỡ, vội vàng khăn áo ra đình. 
Đến cổng Nghị Lại, anh dừng chân để xem vì thấy đông người đứng đó. 
Nó là cảnh chen chúc trước chỗ cầm đồ nhà Vạn Bảo. Người nào người nấy vẻ mặt buồn bã vì ốm đói, vì lo lắng, cố lách vào đứng sát cánh cửa tò vò và đóng kín. Trên chòi cổng lớn, Phát luôn miệng hò: 
- Chị nào cầm đôi đèn kia, hãy đứng giãn ra cho bà đám Rớt vào trước. 
Hoặc: 
- Ai ôm cái áo bông kia, mang về, đây không lấy áo. 
Lúc hai cánh cửa hé mở, một người ra, thì mấy chục người chen vào. Ngọn roi mây như mưa vào các đầu, và Phát đứng trên, rát cổ vì hò ầm ĩ. Hai cánh cửa lại đóng ập lại, sau khi nuốt chửng một người. Bác Thứ chen được đến chỗ rộng, xổ cả khăn, mặt đỏ nhừ. Vậy mà bác cười hể hả khoe: 
- Quan ông không nhận hoa tai, chê là vàng giả, nhưng quan bà cho vay hai đồng. 
Mọi người thèm muốn, nhìn bác Thứ ước ao được may mắn như bác, Pha hỏi: 
- Lãi bao nhiêu? 
- Mỗi đồng một ngày năm xu. 
Thấy vẻ mặt bằng lòng của người đàn bà chạy được tiền nộp thuế, Pha thở dài, không xem nữa, đi thẳng đến đình. 
Thằng Chính, con thằng Mới, dang tay hết sức nện vào mặt trống, và đùa một mình, nó đọc ba tiếng một: 
- Thuế thuế thuế. Thuế thuế thuế. 
Bước lên thềm, Pha đã nghe tiếng ông lý quát tháo choang choang: 
- Mặc kệ, ốm thì ốm cũng kẹp, việc quan không nói đến tình. 
Pha nhìn vào, thấy chỗ góc đình, Cò, một người làm ruộng cũ của ông nghị, nằm cong queo trên sàn, đương nhăn nhó kêu: 
- Con lạy cụ, cụ hãy thư thêm cho con đến ngày mai, nhà con đem cháu đi bán, thế nào sớm tối nay cũng về. 
- Con bé bẩn thỉu thế thì chó nó mua. 
Rồi ông trợn mắt, giậm chân giục: 
- Ơ hay, sao chúng mày không lấy kẹp ra đây? 
Hai tên tuần dạ ran, chạy tíu tít cầm hai thanh tre đến. Chúng bắt Cò giơ bàn tay, ép tre bên ngón và vặn dây thít lại. 
Cò dãy dụa, há hốc mồn kêu: 
- Lạy cụ. Lạy cụ. 
- Thít, thít chặt. 
Ông lý vừa quát vừa tụt chiếc guốc mòn gót ra, nện túi bụi vào đầu một người tuần: 
- Mẹ bố mày, mày không thít phải không? 
Tiếng kêu trời đất ầm ĩ dậy lên, làm ai nấy quay cả lại, đứng yên lặng, sợ xanh mặt. Ông lý nghiến răng trỏ vào mặt Cò: 
- Mày muốn trốn thì cứ trốn đi. 
Rồi ông nhọc mệt, thở ì ạch, quay nhìn lũ bị trói khác, ngồi một hàng gần lan can. Cả từng ấy con mắt đồng thời nhìn xuống, lo sợ. Ông lý trỏ vào mặt những người khốn nạn, dọa: 
- Chốc ông khỏi mệt, ông mới bảo cho chúng bây. 
Pha lên sàn đình, đứng cạnh chiếu thu thuế. Làn khói thuốc phiện chỗ ông chánh tổng nằm với phó đội, hơi rượu hăng ở mâm ông phó hội, người lính cơ, ông lý cựu và ông thủ quỹ xông lên một mùi nồng nàn. Pha đâm sợ, thấy ngẹn ngào ở cổ. Anh nhớ lại buổi say ở nhà bác San. Bỗng ông phần thu hỏi: 
- Anh Pha nộp thuế đi. 
Pha ngồi xổm cạnh chiếu, tay cầm tập giấy bạc nói: 
- Ông tính hộ cháu xem năm nay phải nộp bao nhiêu? 
Phần thu đặt con tính và càu nhàu: 
- Sao không tính ở nhà trước? 
Rồi một lát, ngẩng mặt lên ông đáp: 
- Mười ba đồng bảy hào mốt. 
Pha ngạc nhiên hỏi: 
- Sao lắm thế hở ông? 
- Phải rồi, điền mỗi mẫu ba đồng bảy hào hai, đinh mỗi suất ba đồng ba hào ba. Nhà anh ba suất. 
Pha càng ngạc nhiên: 
- Kìa nhà cháu có tám sào thôi mà? 
- Thế thì mười ba đồng rưỡi. 
- Nhưng suất sưu của các bác cháu, ông để các bác cháu đóng chứ. 
- Không biết. Đó là lệnh quan. 
Ông lý ở đằng xa, trợn mắt gắt sang: 
- Nó không nộp thì gông cổ nó lại, giảng lý cho nó thì đến bao giờ mới xong. Các ông chậm chạp lắm, mai mà không đủ thuế, quan quở tôi khai hết, tù thì tù cả nút, chứ chả riêng gì tôi mà sợ. 
Phần thu bẽn lẽn, bắt đầu giở cáu: 
- Mười ba đồng rưỡi, mau. 
Pha ôn tồn nói: 
- Thế thì cháu hãy nộp một suất với tám sáo của cháu. 
Phần thu gắt: 
- Khỉ. 
Ông loay hoay tính: 
- Bảy đồng năm xu. 
Pha ngẫm nghĩ: 
- Thế ông vẫn tính của cháu một mẫu 
Làm ra mặt dớ dẩn, phần thu đáp: 
- À, à. Thế thì bảy đồng. 
- Thế những hai sào mà ông bớt có năm xu? Bác trương Việt nộp có ba đồng xu một suất sưu thôi mà? 
Phần thu quắc mắt, sừng sộ: 
- Người ta khác, anh khác. Anh đừng láo. Tôi thì gông cổ anh lại biết chưa? 
Phó đội hút xong điếu thuốc, mút vòi ấm nước rồi ngồi nhổm dậy: 
- Đứa nào láo đấy, lôi cổ nó lên đây, đây đương ngứa tay. 
Pha run sợ, vội cúi mặt xuống, không dám nhìn, đếm đủ bảy đồng đưa nộp. 
Phần thu biên giấy rồi đưa 
- Đây, tôi hãy biết nhận chỗ tám sáo với suất sưu của tên Hòa, còn tên Quậy với anh, bao giờ có tiền hãy hay. 
Pha sửng sốt nhưng không dám nói to: 
- Bác cháu có gì, ông cho đóng hạng một đồng thôi chứ? 
Phần thu gắt to: 
- Một đồng à? Vô sản mới một đồng chứ? 
Pha lấm lét nhìn ông phó đội. Ông lý xồng xộc chạy đến: 
- Nó không đóng à? Nó vừa có ngót ba chục đồng bạc, lại còn vô sản cái gì? 
Phó đội quay lại nói: 
- Thế thì cứ cột cổ nó lại mà riệt cho một mẻ. Cái giống chúng nó thế, không đánh không bao giờ lòi tiền. 
Pha vội vã cầm biên lai, cút thẳng, không dám quay cổ lại. Rồi anh qua nhà Dự. Anh vào chơi, than thở cho đỡ tức. Dự cầm biên lai trợn mắt nói: 
- Họ biên có ba đồng ba xu suất đinh, với hai đồng chín hào tám, tám sào ruộng. 
Ngẫm nghĩ một lúc, Dự gật gù lẩm bẩm: 
- Vụ thuế này, bọn mọt khoét đến vài ba trăm bạc của dân.