Edit: Dờ
Linne không ngờ tới việc này: "Anh tới Quân đội Nhân dân làm gì?" Cậu hơi vội vàng hỏi, dòng suy nghĩ sau đó mới theo kịp: "Anh từng nhậm chức ở Quân đội Nhân dân?"
Reto nắm tay Linne, ý bảo cậu đừng nóng ruột: "Tôi quên nói với em, sau khi tốt nghiệp trường quân sự thì tôi nhậm chức ở Quân đội Nhân dân. Vốn dĩ cha mẹ muốn tôi làm hải quan kế thừa cha tôi --- Họ không yêu cầu gì cao ở tôi, chỉ hy vọng tôi có một công việc ổn định, sau đó cưới một cô gái theo đạo Hồi môn đăng hộ đối. Nhưng tôi quyết tâm tòng quân, vì vậy cha của Eric - ông Bronravo đã viết một bức thư tiến cử tôi với bộ quốc phòng --- Khi ấy bộ trưởng bộ quốc phòng vẫn còn là Ljubičić, quen biết một chút với ông Bronravo."
Linne ngẫm lại thật kỹ. Reto tham gia công tác từ thập niên 70, khi đó quyền lực của trung ương Liên Bang Nam Tư rất lớn, quyền tự trị của địa phương không nhiều. Bosnia–Herzegovina cũng chưa có quân đội riêng, cho nên Reto không thể nhậm chức ở quân chính phủ Bosnia–Herzegovina ngay lúc đó. Nhà Bronravo và Solonazarov có quen biết nhau, lại vô cùng quan tâm đến con cháu, muốn tiến cử công tác thì chắc chắn sẽ đưa vào hệ thống Quân đội Nhân dân.
Cậu nghe Reto tiếp tục nói: "Tôi từng đi du học Pháp, cũng phát biểu mấy bài luận văn tàm tạm, hơn nữa có thư tiến cử của tượng đài giới pháp luật, bộ quốc phòng cho tôi một vị trí không tồi. Đó xem như là xuất phát điểm rất cao, nhưng khi vào đó rồi tôi mới nhận ra là không phải. Cồng kềnh, sáo rỗng, tranh đấu dữ dội, nói thật chênh lệch lúc ấy là quá lớn."
"Vũng bùn lầy ấy sao có thể dung chứa được bông hoa trong trắng là anh?" Linne khó có được cơ hội cười nhạo hắn.
Reto cũng tự châm biếm: "Ba bốn năm đầu ở bộ quốc phòng, công việc tôi làm nhiều nhất là cắt ghép báo giấy --- Có lẽ em cũng từng làm rồi, thu thập tất cả số báo ra cùng ngày về văn phòng, sau đó cắt dán những tin tức về chính trị quân đội để trình lên cấp trên. Bây giờ, bốn quyển dày như sử thi của Homer ấy vẫn còn ở trên giá sách trong văn phòng tôi, tôi định lấy làm đồ gia truyền." Hắn cúi xuống cọ mũi với Linne, "Đương nhiên, Mamula cũng tiến hành cải cách trong thập niên 80, nhưng âm thanh của sự nứt vỡ đã không thể khống chế được, rất nhiều lúc chính ông ta cũng chìm đắm trong cuộc đấu tranh của các phe phái."
Đó là những ngày tháng phí hoài và ngột ngạt. Reto nhớ lại, ban đầu, lúc đồng nghiệp tan ca đi uống rượu đánh bài thì vẫn còn ba hoa về mặt trăng, vũ trụ, Khrushchyov trồng ngô, về sau di dân là đề tài được hoan nghênh nhất, thời tiết ở Ý không tồi, giá hàng hóa Hy Lạp rất rẻ, tốt nhất là đi Anh hoặc Pháp, nhưng ở đó lại bài trừ người Đông Âu, miệt thị họ là người Digan. Nói ngắn gọn, dường như người nào cũng cho rằng Liên bang này không được lâu dài, nhất định sẽ tiêu đời.
Điều đó khiến chàng quân nhân trẻ tuổi cảm thấy sốc. Reto là người sinh ra ở thập niên 50, hắn đã trải qua những ngày tháng tươi đẹp nhất của Liên bang, đã từng trải nghiệm cuộc sống đoàn kết, thống nhất, bao dung. Khác với Linne, Linne sinh ra ở thập niên 60, tới khi Linne thực sự biết chuyện rồi thì quốc gia này đã xuống dốc.
"Cho nên thực ra anh hy vọng Liên bang duy trì thống nhất." Linne có thể hiểu được: "Anh yêu quốc gia này."
Reto nửa đùa giỡn: "Bây giờ nghe như trò cười vậy phải không?"
Linne lắc đầu: "Không, không phải trò cười." Giống như Muslim tin Hồi giáo, người Serb tin Jesus, cũng có người từng tin tưởng vào chủ nghĩa xã hội, tin rằng chủ nghĩa xã hội là phương án giải quyết, là lối thoát cho quốc gia này.
"Tóm lại là lúc gần 30 tuổi, tôi biết mình không thể lãng phí thời gian được nữa, tôi phải làm gì đó." Reto vào chủ đề chính: "Công việc xã giao trong bộ quốc phòng rất nhiều, luôn phải uống rượu, tôi dần tiếp xúc với rất nhiều người của 'Phái thống nhất', họ đến từ những nơi khác nhau, đơn vị khác nhau, trong đó có người của chính phủ Bosnia, chúng tôi bàn đến chuyện chèn ép những người có ý định chia rẽ, vậy mới có thể cứu được Liên bang. Tôi đồng tình, hơn nữa vì là người cùng dân tộc, tôi rất vui lòng được bước chân vào nhóm nhỏ của họ."
Linne nhạy bén nhận ra vấn đề: "Anh tiết lộ chuyện trong bộ quốc phòng với họ?"
"Dù gì tôi cũng ở một vị trí quan trọng trong bộ quốc phòng, có thể tiếp xúc với rất nhiều tin tức, dù có ích hay vô ích thì tôi đều trao đổi định kỳ với họ."
"Anh ý thức được anh đang làm trái với điều lệ bảo mật không?"
"Tôi biết. Khi ấy tôi cho rằng chỉ làm vậy mới có thể cứu được tổ quốc của mình."
Linne sợ hãi. Hành vi của Reto hoàn toàn có thể phán tội gián điệp, hắn làm gián điệp trong bộ quốc phòng Liên bang Nam Tư!
Cho nên đây là bí mật giúp Reto một bước lên mây? Là lý do hắn còn trẻ mà đã mang hàm thượng tá? Sĩ quan quyền cao chức trọng bao nhiêu người ngưỡng mộ hóa ra đã bán đứng đạo đức nghề nghiệp, bán bí mật quân sự để đổi lấy quyền lực.
Nếu điều đó là sự thật, vậy thì dễ hiểu vì sao quân chính phủ Bosnia–Herzegovina lại nghiêm cấm Reto tiếp xúc với công tác tình báo. Một người từng làm gián điệp, tất nhiên không bao giờ được người khác tín nhiệm hoàn toàn. Hôm nay hắn có thể bán đứng bộ quốc phòng Liên bang, ngày mai hắn có thể bán đứng chính phủ Bosnia. Cho nên chỉ khi ngăn Reto không tiếp xúc với tình báo mới có thể phòng ngừa hắn phản bội tổ chức. Mà lúc trước Linne lại khờ dại cho rằng Reto chịu sự ngăn cấm vì hắn bị tín đồ Hồi giáo xa lánh.
"Đó là cảm giác gì?" Linne tựa vào vai thượng tá: "Làm một gián điệp là cảm giác gì? Nói đi, em muốn biết."
Reto đáp: "Nhiều người nghĩ gián điệp là một công việc thần bí. Thực ra nó chỉ là một công việc bình thường như bao công việc khác --- Em chỉ cần làm ba việc: chăm chỉ, chuyên nghiệp, giữ vững nụ cười. Tan ca về nhà em có thể lôi thôi, rượu chè quá chén, nhưng đi làm thì phải tỏ ra ổn định, tích cực và đoàn kết."
Linne cười phá lên: "Đó là lý do em không phù hợp ngồi văn phòng. Quá mệt, quá khổ."
"Đúng là nó mài mòn ý chí của con người." Reto thừa nhận: "Nhưng chúng tôi cũng sẽ làm một số chuyện, mấy lần ngăn chặn các tổ chức chủ nghĩa dân tộc thành lập lực lượng vũ trang tư nhân --- Lúc ấy, mấy ông lớn trong Liên bang còn lén lập đội dân binh, đội tự vệ, thậm chí mời đội trị an và đám du côn về. Bởi vì mấy chuyện này họ đều lén lút làm, cho nên một khi tin tức tiết lộ ra, họ sẽ không dám tiếp tục. Hơn nữa chuyện này không dễ điều tra, bởi vì tin tức qua tay quá nhiều người."
Linne im lặng nghe hắn nói. Reto tiếp tục: "Chúng tôi còn điều tra rất nhiều người trong Quân đội Nhân dân để mượn sức những người có thể dùng được. Lúc bảng thành tích của em tới được chỗ tôi thì vô cùng nổi bật, năm ấy là năm 87, tôi theo cấp trên đi thị sát tình hình huấn luyện ở chỗ em. Em bắt tay với cấp trên của tôi, tôi đứng phía sau, cho nên em chắc chắn không chú ý tới tôi. Đó là lần đầu chúng ta gặp mặt. Lúc ấy tôi hơi hứng thú về em, nhưng chưa đến mức nóng lòng muốn tiếp xúc."
"Chỗ đó ngày nào cũng có người đến thị sát, đôi khi một tuần tiếp hai ba lượt lãnh đạo, ai rảnh mà nhớ được."
"Sau đó tôi lại đi công tác chỗ em một lần, đứng từ xa nhìn thấy em đang tập luyện."
Linne hài lòng quay đầu lại hôn lên khóe môi hắn: "Sau đó vì sao anh lại về Bosnia–Herzegovina? Bọn họ phát hiện?"
Câu chuyện tới hồi cao trào: "Là tôi tự từ chức. Chúng tôi làm một mẻ lớn, đó là lần cuối cùng, tôi nhận ra được nếu tiếp tục sẽ là sai lầm, chẳng có ý nghĩa gì cả." Reto nhớ lại: "Lúc ấy tôi cầm đi một bản ghi chép hội nghị quan trọng, bộ quốc phòng mua của Đức rất nhiều vũ khí. Người phê chuẩn dự toán là một trong số mấy vị ngồi ở đoàn chủ tịch Liên bang --- tên cụ thể tôi không tiện nói, nói cũng vô ích --- Sau khi ông ta nhậm chức thì đã lấy danh nghĩa đoàn chủ tịch để mua vài đợt vũ khí, chi phí quân sự vượt định mức nghiêm trọng, mà vũ khí ấy đều dùng để thành lập lực lượng vũ trang tư nhân."
"Em đoán nhé, Mesić? Em từng nghe phong thanh về chuyện của ông ta."
"Phần ghi chép đó bị tôi lấy đi, tin tức lộ ra ngoài, lần mua bán vũ khí đó đã thất bại. Điều đó có nghĩa là chúng tôi đã cứu được một khoản chi phí quân sự, cũng có nghĩa là một đám vũ trang tư nhân đã mất đi vũ khí."
"Nhưng ngăn được lần một thì còn lần hai. Các anh cũng đâu dám nổ súng với Mesić."
"Điều tồi tệ nhất không phải chuyện đó," Ánh mắt Reto hơi ảm đạm: "Ghi chép hội nghị bị tiết lộ, nhất định phải có người chịu trách nhiệm. Tôi đã chuẩn bị kỹ càng để thoát thân cho nên cuối cùng họ không tra ra tôi. Kết quả là không có bất cứ ai chịu trách nhiệm, bọn họ lôi một lính mới của phòng bảo quản dữ liệu ra để gánh tội." Hắn ngừng lại: "Tội gián điệp, bắn chết."
Sắc mặt Linne lạnh đi.
Giọng điệu của Reto vẫn bình tĩnh: "Ngày xử tội tôi có ra pháp trường, cha mẹ của cậu ta thoạt nhìn đều là người có có học, người mẹ ngất ngay lúc đó. Cậu bé kia tỏ ra vô cùng bất khuất trước khi chết, không rơi giọt nước mắt nào. Tư tế hỏi cậu bé còn trăng trối gì không, cậu bé nói tội lỗi của tôi sẽ có Chúa phán quyết. Sau khi cậu ta chết, tay súng nắm đầu của cậu ta lôi dậy, kết quả là vừa nắm lấy thì hụt tay --- Cậu ta đội tóc giả, tay súng chỉ nắm được tóc, thi thể ngã trên đất. Tình huống quá sức khôi hài, người ở đó đều cười vang."
Linne nhếch miệng: "Cừ đấy, người lợi hại như thế chết thì thật đáng tiếc."
Bộ tóc giả ấy như chế nhạo Quân đội Nhân dân và chính phủ Liên bang. Một người vô tội đã chết, cậu ta không thể biện bạch, chỉ đành lấy bộ tóc giả làm một bàn tay để tát thẳng mặt cơ quan quốc gia. Bàn tay ấy cũng tát vào mặt Reto, khiến cho hắn hoàn toàn tỉnh ngộ.
Vì lý tưởng của chính hắn, một người lính trẻ tuổi đã hy sinh, mà Liên bang suy yếu này vẫn đang nứt vỡ với tốc độ không thể kìm hãm. Ngay cả một sinh mệnh hắn còn không cứu được thì đừng nói cứu lấy một quốc gia, chẳng ai cứu nổi, hắn bán đứng bí mật quân sự để đổi lấy càng nhiều người vô tội phải trả giá, sẽ không đi đến một kết cục nào khác.
Về bản chất, hắn chẳng khác gì những lão già dùng mông để suy nghĩ ngồi trong văn phòng cấp cao của bộ quốc phòng.
"Ba tháng sau, tôi viết thư từ chức, rời khỏi bộ quốc phòng." Reto kết thúc ngắn gọn: "Lúc về Bosnia–Herzegovina, quân chính phủ còn chưa được thành lập, tôi từng dạy chính trị trong trường quân đội một thời gian. Cho đến khi Croatia chính thức liên minh thành lập quân chính phủ, tôi mới được điều về đây. Em nói không sai, tôi chưa từng ra trận, sau này cũng không có cơ hội lên tiền tuyến, bọn họ chèn ép tôi, khiến tôi có danh tiếng mà không có thực quyền. Tôi nghĩ, đó cũng là do tôi đã được trừng phạt đúng tội."
Về chuyện này thì Linne không thông cảm được cho hắn: "Đúng thế, vì anh xứng đáng."
Reto cười, lòng như nhẹ bẫng. Chưa từng có ai mắng chửi hắn vì chuyện này, bởi vì không ai biết hắn đã làm gì. Nhưng một tên tội phạm không được trừng phạt thì hắn vĩnh viễn có tội, vĩnh viễn không được chuộc tội, hắn phải gánh cành mận gai ấy trên lưng đến cuối đời. Linne không giúp hắn lấy cành mận gai ấy ra, nhưng cậu không cũng không bỏ lại hắn. Như vậy khiến Reto cảm thấy hắn không còn cô độc trên con đường này nữa.
"Lẽ ra anh nên cho em biết chuyện này sớm hơn," Linne nắm tay hắn, khẽ nói: "Em cũng từng hại chết người vô tội, Croat, Slovene, Bosniak... Em cũng từng giết không ít dân thường. Tại nơi này, người chết do em nhiều hơn người bị anh hại chết gấp vô số lần. Nếu như địa ngục của Dante là có thật, chắc chắn em sẽ chịu nhiều hình phạt hơn anh."
Reto cầm tay cậu lên, cẩn thận hôn lên mỗi tấc da.
Một lát sau hắn mới nói: "Em có biết không, chủ nghĩa lý tưởng tàn khốc hơn bất cứ món vũ khí nào."
Linne ngồi dậy xoay người lại, hai tay vòng lấy cổ hắn, cụng trán với Reto. Như vậy, dù cậu nói chuyện với giọng thở thì hai người vẫn có thể nghe rõ: "Mhm, vậy bây giờ anh tin gì?"
Reto hôn Linne dưới ánh nhìn chăm chú của cậu. Giữa nơi môi lưỡi giao hòa, hắn thừa nhận sự chuyển biến về niềm tin: "Bây giờ tôi càng nguyện ý tin tưởng một người mà không phải một chủ nghĩa nào cả. Tôi đã từng đặt lòng tin vào em, Linne, em cũng là một phần tín ngưỡng của tôi."
Linne nở nụ cười trên môi hắn.
- --------
Tác giả có lời muốn nói:
Quá khứ của thượng tá cũng xem như kể hết rồi đó.
Cuộc đời của thượng tá đại diện cho cả thời kỳ hưng vong của Liên Bang Nam Tư, lý tưởng cá nhân của hắn sụp đổ đại diện cho lý tưởng của cả quốc gia đã sụp đổ.