Dịch giả: Tiêu Dao Miêu Các
Bài phú Đông Đô có viết: Tứ hải chi nội, học giáo như lâm, tường tự doanh môn.
Câu nói này chính là để miêu tả sự rầm rộ của giáo dục ở nước Nguyên Sóc.
Từ Nguyên Đế tới nay, nước Nguyên Sóc đã thành lập quan học ở trên cả nước, quan học ở thôn quê gọi là trường tư thục (hay trường làng),quan học của huyện, đạo, ấp và hầu thì gọi là hiệu, còn quan học của quận thì gọi là học, quan học của Đông Đô gọi là thái học.
Cầu Thủy Kính từ thành Sóc Phương đi tới Thiên Thị viên, dọc đường đi, thứ mà ông nhìn thấy lại khác hẳn, không giống những gì được ghi trong phú Đông Đô.
Những trường làng của các thôn trấn dọc đường chẳng những không có học trò doanh môn, thậm chí phải nói là vắng vẻ tới mức có thể giăng lưới bắt chim ngay trước cửa. Có một số trường đã đóng cửa, bên trong cỏ dại mọc um tùm, chồn hoang chạy khắp nơi, sinh nhiều tinh quái.
Gần ba mươi năm nay, nông dân đều di chuyển vào trong thành, chỉ còn lại phụ nữ, trẻ em và người già ở lại vùng nông thôn, trông coi mấy mẫu đất cằn mà sống qua ngày, đâm ra đã nảy sinh không ít vấn đề.
Nông thôn là nơi chở đầy những sự tốt đẹp thời ấu thơ của Cầu Thủy Kính. Trong ấn tượng của ông, thôn quê là nơi non xanh nước biếc, địa linh nhân kiệt, mà những gì ông chứng kiến được trên quãng đường này lại là cảnh tượng lễ băng nhạc hoại, đạo đức suy đồi.
Không nói những thứ khác, chỉ riêng việc giảng dạy ở trường làng đã là vấn đề lớn rồi.
Thanh niên trai tráng trong thôn làng đều tới các thành trì lớn hết, chỉ để lại người già và trẻ nhỏ. Vợ chồng nào mà có chút tiền bạc là sẽ đưa con vào trong thành, tới học ở trường quan học, số trẻ nhỏ còn lại đều không có tiền, cha mẹ đi làm thuê làm mướn cho người ta, ông bà làm sao có thể trông nom quản lý được những đứa trẻ đó?
Những đứa trẻ bị để lại thôn quê đều không được cha mẹ quản lý dạy dỗ, chẳng những không tới trường làng học hành, thậm chí kéo bè kéo bạn hoành hành khắp hàng xóm láng giềng.
Những trường làng xưa kia đầy những học sinh doanh môn, bây giờ có dăm ba thiếu niên theo học đã coi như không tệ rồi.
"Đã không có sĩ tử, đương nhiên không thể duy trì trường làng được nữa. Đã không còn trường làng, những đứa trẻ vùng nông thôn không còn chỗ đi học, ngu dân ngày càng nhiều, sợ là vùng quê sẽ sinh loạn tượng."
Khi đến khu vực không còn bóng người rồi, Cầu Thủy Kính lại càng lắc đầu liên tục.
Nhưng mục đích của ông khi tới Thiên Thị viên lần này, thực sự không phải là về thôn làng trải nghiệm và quan sát dân tình, mà là có ý đồ khác.
"Thưa Thủy Kính tiên sinh, sắc trời dần tối, chi bằng tạm thời dừng chân ở trường này, ăn chút gì đó, chờ khi Thiên Môn xuất hiện rồi hãy tính tiếp." Một sĩ tử phía sau Cầu Thủy Kính cất tiếng nói.
Cầu Thủy Kính nhìn mặt trời lặn, gật đầu. Ông cùng đám sĩ tử đi vào một trường làng trông khá đổ nát, chỉ thấy nơi đâu cũng đầy bụi gai, hẳn là đã bỏ hoang từ lâu lắm rồi.
Mấy sĩ tử dọn dẹp một chút, đang chuẩn bị thổi lửa nấu cơm, đột nhiên loáng thoáng nghe thấy tiếng đọc sách vang lên từ nội đường của trường.
Vẻ mặt Cầu Thủy Kính thoáng động, ông giơ tay ra hiệu mọi người chớ lên tiếng, rồi lặng lẽ đứng dậy, men theo tiếng đọc sách đi vào nội đường.
Mấy sĩ tử rón ra rón rén đi theo sau ông.
Chỉ nghe thấy tiếng đọc sách dần rõ ràng hơn, trong lòng mọi người đầy khó hiểu: "Trường làng này rõ ràng đã bị bỏ hoang khá lâu rồi, hơn nữa bốn phía đều là nơi không có người ở, sao lại có tiên sinh ở đây dạy học?"
"Kẻ dạy học trong trường làng, chưa chắc đã là người." Cầu Thủy Kính như đoán ra tâm tư của bọn họ, bèn khẽ cười lạnh nói.
Trong lòng đám sĩ tử nghiêm nghị, nhìn vào bên trong, chỉ thấy một lão hồ ly lông vàng cao bằng nửa người trưởng thành đứng lên, tay trái cầm thước dạy học, tay phải cầm một cuốn sách, đang dạo bước qua lại trong phòng.
Mà bên dưới rõ ràng là mười mấy con hồ ly, con thì màu vàng, con thì máu trắng màu đỏ, tất cả đều ngồi ngay ngắn, lắc lư đầu đọc kinh thư.
"Yêu tà làm hại, khai trí tuệ, hiểu rõ lý lẽ, bắt đọc học văn của thánh nhân, tương lai nhất định sẽ huyễn hóa thành người làm hại thế gian, thậm chí tranh đoạt thiên hạ với con người!"
Trong lòng Cầu Thủy Kính nổi lên sát khí, đang muốn ra tay, đột nhiên tầm mắt khựng lại, sát khí trong lòng dần nhạt đi.
Chỉ hấy trong lớp học toàn yêu hồ kia, trong đám yêu hồ mà lại có một thiếu niên áo vàng, cũng đang ngồi ngay ngắn, lắc đầu đọc văn cùng đám hồ ly.
Thiếu niên kia chừng mười ba mười bốn tuổi, mi thanh mục tú*, môi hồng răng trắng, đúng là đang học rất nghiêm túc.
*Mi thanh mục tú: chỉ lông mày thanh mảnh, rõ nét, còn ám chỉ mắt sáng và đẹp.
Trên lớp học này, ngoài thiếu niên kia ra, những kẻ còn lại không ai là người.
"Dân sinh ở Thiên Thị viên khó khăn, trường làng sụp đổ, người không dạy trẻ con, trẻ con cũng không đến trường, trái lại hồ yêu dạy sách dạy người, đọc sách viết chữ."
Cầu Thủy Kính có vô vàn lời cảm khái trong lòng: "Mà lại khó có được một người hiếu học, thôi thôi, bỏ qua cho bọn họ thôi. Thiếu niên này, lại theo đám hồ yêu cùng học một trường ở khu không người này, nhưng không sợ hãi, đúng là kỳ quái..."
Ông xoay người rời đi.
Đám sĩ tử ngạc nhiên, rồi vội vã lặng lẽ chạy theo ông, đi vào sân của trường làng.
Cầu Thủy Kính không nói năng gì, đám sĩ tử cũng không dám hỏi.
Một lúc lâu sau, bọn họ nghe thấy tiếng chuông vang lên, đám trẻ con trong lớp học réo lên vui mừng, la hét ầm ĩ, ồn ào náo động thành một mảng, đám hồ yêu ùa ra, cãi cọ chí chóe. Chờ khi nhìn thấy những người đứng trong sân, mười mấy hồ yêu đều đứng sững lại, trợn to mắt, há hốc mồm, không biết phải làm sao.
Đám sĩ tử đều quay sang nhìn Cầu Thủy Kính, mà ông chỉ khẽ mỉm cười, không để ý.
Tiếng bước chân truyền ra từ trong trường làng, một giọng nói có phần non nớt vang lên: "Hoa nhị ca, Ly tam ca, các huynh đừng chạy nhanh quá, chờ ta với!"
Đám sĩ tử quay sang nhìn theo tiếng nói, chính là thiếu niên nhân loại kia chậm hơn người ta, giờ mới ra khỏi lớp học.
Một nữ sĩ tử thấy rõ động tác của thiếu niên, khẽ hô một tiếng, ròi nói với sĩ tử bên cạnh: "Hắn là người mù..."
Những sĩ tử khác quan sát cẩn thận, ai nấy đều giật mình.
Tròng mắt của thiếu niên kia trắng dã, không có con ngươi, mắt không thể nhìn thấy, quả nhiên là người mù.
"Thảo nào hắn sẽ đi học cùng hồ yêu."
Mọi người thầm nói trong lòng: "Mắt hắn mù lòa, chỉ có thể nghe được âm thanh, cho rằng người bên cạnh đều là người, lại không ngờ những kẻ cùng hắn đi học đều là yêu ma!"
Thiếu niên kia tuy không thể nhìn được, nhưng tai khá thính, bèn cười nói: "Tiên sinh, tiên sinh, có khách tới trường!"
Cộp cộp.
Tiếng quải trượng gõ xuống đất truyền tới, lão hồ ly màu vàng dạy học kia chống quải trượng đi ra, từ trong khoang miệng truyền ra giọng nói già nua: "Khách quý đường xa tới đây, đã không nghênh tiếp được, xin thứ tội."
Dứt lời, lão hồ ly sầm mặt xuống, nói với đám tiểu hồ ly: "Tan học, trời tối rồi, các ngươi mau về nhà đi."
Đám tiểu hồ ly lập tức giải tán.
Cầu Thủy Kính đưa mắt nhìn thiếu niên mù kia, đã thấy thiếu niên tuy mù, nhưng dường như có thể nhìn rõ bốn phía mà khẽ khom người vái chào ông và đám sĩ tử, rồi theo đám hồ ly kia rời khỏi trường làng bị bỏ hoang này.
Cầu Thủy Kính cảm thấy kinh ngạc, nghiêng đầu nhìn bóng lưng thiếu niên kia, khuôn mặt đầy vẻ suy tư.
"Hắn tên là Tô Vân."
Lão hồ ly kia ho khan một tiếng, giơ tay lên, dẫn Cầu Thủy Kính vào nội đường, nói: "Người trấn Thiên Môn ở Thiên Thị viên này, năm nay mười ba tuổi. Lúc Tô Vân bảy tuổi, nhà xảy ra biến cố, mắt bị mù mà không rõ vì sao, thật đáng thương. Nhưng hắn là một đứa bé hiếu học, có một ngày đi tới chỗ này của ta, nghe thấy tiếng đọc sách thì không đi nữa, cứ đòi nghe giảng. Ta thấy hắn hiếu học, vì thế đã cho hắn ở lại."
Cầu Thủy Kính ồ một tiếng, thản nhiên nói: "Hắn là người của trấn Thiên Môn? Theo ta được biết, trấn đó của Thiên Thị viên này đã sớm không còn người sống. Không chỉ trấn Thiên Môn này không còn ai, ngay cả phạm vi trăm dặm xung quanh trấn này cũng không có người."
Lão hồ ly dừng lại, nghiêng đầu nhìn Cầu Thủy Kính, lão mỉm cười, chòm râu khẽ rung rung: "Những gì tiên sinh nghe được quá nửa là lời đồn."
Cầu Thủy Kính quan sát nội đường, chỉ thấy trên chính đường có treo một bức họa vẽ mai lan trúc cúc, tương ứng với tứ quân tử, bên trên có đề chữ, viết bốn chữ "Tấm gương cho người", không có lạc khoản, không rõ là tranh vẽ của ai.
Lão hồ ly kia đi tới bên dưới bức tranh, ngồi ngay ngắn, quay mặt về phía Cầu Thủy Kính, đặt quải trượng ngang trên gối, nghiêm nghị nói: "Thưa tiên sinh tới từ trong thành, kính xin hãy để ta được toàn thây."
Cầu Thủy Kính dời mắt khỏi bức họa, dò hỏi: "Xin hỏi các hạ xưng hô như thế nào?"
Lão hồ nói: "Bọn họ gọi ta là Dã Hồ tiên sinh. Xin hỏi tiên sinh tới từ trong thành xưng hô thế nào?"
"Cầu Thủy Kính."
Cầu Thủy Kính khẽ khom người: "Thủy Kính dẫn học trò đi ngang qua bảo địa, đường xa mệt mỏi, mượn bảo địa của tiên sinh nghỉ chân, kính xin hãy châm chước."
Lão hồ kia ngẩng đầu, kinh ngạc nhìn ông: "Tiên sinh không giết ta để hàng yêu trừ ma sao?"
"Khổng Tử có nói, "hữu giáo vô loài", không phải những gì Dã Hồ tiên sinh đang làm đó ư?"
Cầu Thủy Kính nghiêm nghị nói: "Tiên sinh là yêu, Tô Vân là người, tiên sinh không vì hắn không phải đồng loại mà không dạy hắn, đây chính là điều người thầy nên làm. Mà nay chốn hương dã đã không còn trường học, giáo dục khó được, người còn chưa chắc đã có thể làm được cái gọi là "hữu giáo vô loài", huống chi là yêu? Bởi vì những gì Dã Hồ tiên sinh làm càng đáng quý hơn."
Lão hồ khẽ thở phào một hơi.
Cầu Thủy Kính lại chuyển đề tài: "Nhưng ban nãy ta có nghe Dã Hồ tiên sinh giảng bài, là giảng về kinh điển của Cựu Thánh, là kinh học cũ kỹ của mấy ngàn năm trước. Kinh điển của Cựu Thánh tuy tốt, nhưng đã không hợp thời cuộc, không theo kịp thời đại hiện nay."
Lão hồ lắp bắp kinh hãi: "Hà cớ gì Thủy Kính tiên sinh lại nói lời ấy? Từ trước tới nay không phải trường làng đều dạy những sách này sao? Mấy ngàn năm trước đều học những thứ này..."
"Đó là trước kia, mấy trăm năm, thậm chí là ba mươi lăm năm trước cũng đều học những thứ này. Nhưng hiện giờ..."
Khuôn mặt Cầu Thủy Kính toát lên đôi chút chua xót, ông dừng lại một chút, rồi nói tiếp; "Tiên sinh ạ, thời đại đổi thay rồi."
Ông lặp lại một câu: "Thời đại đổi thay, hà hà, bảo thủ cổ hủ thì sẽ phải chịu đòn, mà nay đã không giống khi xưa rồi..."
Ông lắc đầu, không tiếp tục nói hết.
Lão hồ run rẩy đứng lên, nói với vẻ mờ mịt: "Xin hỏi Thủy Kính tiên sinh, không dạy kinh học của Cựu Thánh, vậy nên dạy cái gì? Tiên sinh nói là Cựu Thánh, chẳng lẽ hiện nay đã có tân Thánh rồi sao?"
Cầu Thủy Kính lắc đầu, lộ ra vẻ châm chọc: "Tân Thánh? Trên đời này không có cái gọi là tân Thánh... Có lẽ là có, nhưng không ở nước Nguyên Sóc này..."
Ông định thần lại, không còn tâm tư nói tiếp, chỉ bảo: "Trường học ở làng quê không theo kịp thời đại, muốn học thứ hữu dụng vẫn phải vào trong thành, dựa vào kinh học của Cựu Thánh thì chỉ có thể bị đòn, những thứ học được đều là của mấy ngàn năm trước. Dã Hồ tiên sinh, mặc dù ông dạy học không phân biệt giống loài, nhưng nếu ông tiếp tục dạy như vậy thì cũng chỉ dạy hỏng học trò. Những thứ của Cựu Thánh, là không sống nổi trong thành."
Lão hồ nghẹn họng trố mắt nhìn.
Dạy hỏng học trò?
Lời này nói từ đâu vậy?
Học vấn của Cựu Thánh đã suy sụp đến mức này rồi sao?
Một lúc lâu sau, lão hồ chắp tay bái Cầu Thủy Kính, hóa thành một trận yêu khí rồi biến mất.
Cầu Thủy Kính bước ra ngoài.
Đến canh ba, Cầu Thủy Kính đang ngồi chợp mắt đột nhiên tinh thần thoáng rung, mở mắt ra, khẽ nói: "Tỉnh dậy! Thiên Môn mở rồi!"
Trong trường làng, đám sĩ tử đều đang ngủ trên mặt đất, nghe vậy thì đều vùng dậy, ai nấy đều toát lên vẻ kích động.
"Diệt lửa!"
Cầu Thủy Kính ra lệnh, lập tức có sĩ tử dập tắt đống lửa.
Vù...
Cầu Thủy Kính tung người nhảy lên nóc của trường, mấy sĩ tử cũng lanh lẹ nhảy theo, dừng bên người ông.
Vào đêm, các thôn xóm ở Thiên Thị viên không có ánh đèn đuốc gì cả, hoàn toàn khác hẳn sự rực rỡ đèn đuốc của chốn thành thị, chỉ có mặt trăng với những ngôi sao lấp lánh điểm xuyết cho bầu trời đêm.
Gió lạnh đìu hiu thổi qua.
Cầu Thủy Kính nhỏ giọng nói: "Mở thiên nhãn, nếu không thì không thể nhìn thấy Thiên Môn!"
Đám sĩ tử phía sau ông đều lấy ra một mảnh lá cây làm từ ngọc. Lá cây kia có hình dáng con mắt, được bọn họ dán lên ấn đường, trông hệt như một chiếc mắt dựng thẳng.
"Mở!" Đám sĩ tử khẽ hô lên.
Chỉ thấy lá cây làm từ ngọc ở trên ấn đường của bọn họ dần dần ẩn vào dưới da thịt, không thấy gì nữa.
Làn da nơi ấn đường của một sĩ tử như có thứ gì lăn lộn, sau đó da của hắn nứt ra hai bên, để lộ một con mắt đang đảo tròn.
Thiên nhãn của các sĩ tử khác cũng đều đã mở ra, bọn họ nhìn khắp mọi nơi, toàn thân không khỏi rung lên, khẽ hô: "Thiên Môn thật sự mở ra rồi! Chợ quỷ, chợ quỷ cũng xuất hiện rồi!"