U Tá»° TIN
Người thiếu tự tin thường hay chỉ trích và ghen tuông. Họ khó chịu trước những thành công, thậm chí với cả số bạn bè người khác có nữa. Họ vô cớ nổi ghen với vợ, với chồng hay bạn bè. Không ưa chính mình nên họ làm sao tin nổi vợ (hoặc chồng) có thể yêu mình hơn người khác được. Mỉa mai thay, họ thường chống chế bằng cách la lối rằng mình thương vợ hoặc chồng tối đa!
Thực ra, họ không thể yêu cũng chẳng thể tin người bạn phối ngẫu được, vì ngay mình, họ còn chẳng yêu và tin nổi nữa là.
Họ chuyên ngồi lê đôi mách, đơm điều đặt chuyện mà không hiểu rằng có thổi tung lớp bụi mù thì cũng chỉ tổ tốn đất mà thôi chứ có nên cơm cháo gì.
Vì thiếu tự tin nên khi thấy người khác được khen ngợi hay thừa nhận là họ chịu không nổi. Có lẽ vì sự thiếu tự tin của họ biểu hiện rõ nhất qua cách phản ứng trước những lời phê bình và trêu chọc. Khi bị người khác “cười nhạo” họ không sao chịu nổi. Họ không biết “tự trào” và “mẫn cảm” đến độ coi tiếng cười lẫn lời phê bình của người khác là một sự “nhục mạ”, một cố gắng “bêu xấu” mình, nên luôn phản ứng “quá lố”.
Người thiếu tự tin thường bứt rứt mỗi khi nhàn rỗi, một mình. Lúc nào họ cũng phải đi tới đi lui hoặc làm việc gì đó. Hễ ngồi một mình là họ vặn rađiô, tivi lên ngay dù chẳng nghe chẳng xem gì hết.
Khi không còn động lực thúc đẩy người thiếu tự tin sẽ bỏ việc ngay. Nhiều khi một người thôi ganh đua, tỏ ra “cóc cần” chỉ vì thấy mình “không thể cua nổi” chàng trai hay cô gái tuyệt vời.
Họ có gì hấp dẫn và xứng đáng đâu!
Lúc bấy giờ họ “buông xuôi” hết và “cường điệu” sự phản đối bằng mọi cách, từ chỉ trích, rêu rao đến thù hằn, xoi mói. Họ thường ăn mặc lố lăng, dơ bẩn, thiếu tư cách, sống vô luân thậm chí đi đến chỗ nghiện ngập, rượu chè, ăn nói tục tằn nữa. Nực cười thay, họ lại thường lên mặt ta đây với những người không cùng quan điểm với mình! Thật nản khi thấy những người ăn mặc luộm thuộm, dơ dáy, nói năng cẩu thả, tục tằn, vì bề ngoài chính là lời tố cáo nghiêm khắc nhất về hình ảnh tự thân và tất nhiên, sống buông thả và dơ bẩn thì chẳng được tích sự gì.
Lạ một điều là những người sống ngược hẳn lại cũng thiếu tự tin không kém. Thật vậy, những người này lại quá để ý tới vật chất nào là xe hơi bóng lộn, tiền bạc vung vít, mốt này mốt nọ, quần áo, tóc tai thay đổi đủ kiểu. Họ nghĩ mình không được thừa nhận nên cuống cuồng tìm kiếm bạn bè. Họ kết bạn với bất cứ ai chỉ vì quá thèm được thừa nhận, đón tiếp.
Khổ thay rốt cuộc họ chỉ gặp toàn bạn giả, và nhiễm phải thói xấu của phường bạn quỉ này.
Ta nhìn mình ra sao thì sẽ hành động như vậy, bởi đó mà nhiều người đã làm những chuyện lố bịch hết chỗ nói, phá liều một cách hết sức vô ích khi sắp sửa hoàn tất trong đời.
Chẳng hạn nhiều lực sĩ điền kinh miệt mài chuẩn bị bao năm cho thế vận hội lại gặp “tai nạn” lúc thi thử hoặc trong ngày thi đấu mở màn. Họ không “thấy” mình xứng đáng đoạt huy chương vàng nên đã có sẵn kế hoạch “loại” mình ngay từ trong tiềm thức.
Người chồng hay người vợ thiếu tự tin ít khi dám đòi hỏi bạn mình. Thay vào đó họ lặng lẽ để mặc mọi sự trôi qua, tự hóa thành tấm thảm cho mọi người khác chùi chân mà lòng cứ âm ỉ bất mãn chắc chắn sẽ dẫn đến những rắc rối nghiêm trọng về hôn nhân cũng như thể lý và tình cảm.
Có vô khối thí dụ, nhưng tôi xin tạm gác để nói tiếp rằng phần lớn những hành động ngớ ngẩn và thất thường chính là do thiếu tự tin mà ra cả. Những người thiếu tự tin đọc sách này chấp nhận điều họ phản bác điều kia rồi đem áp dụng thử hoặc chẳng làm gì cả, quá khứ cũng có lý do, tương lai cũng đủ lý lẽ, và cứ thế an tâm, bình thản. Chẳng mấy khi họ hoàn tất được việc gì, dù là đọc một quyển sách, sơn một bờ rào, xếp lại nhà cửa, theo một khóa tu nghiệp... Họ đưa ra đủ luận điệu đại loại như: Tôi cũng muốn đi học lại, muốn có học vị lắm chứ, nhưng phải mất những sáu năm trời mà lúc đó thì tôi đã ba mươi tám tuổi mất rồi. Thế nếu không đi học thì sáu năm nữa y sẽ bao nhiêu.
May mà bạn không thuộc hạng đó. Trước đây thì có lẽ, nhưng nay đã hết rồi. Khi cầm lên cuốn sách này, là bạn đã tiến một bước dài trong việc thay đổi hình ảnh tự thân. Việc bạn đọc tới trang này chứng tỏ bạn đã nghiêm chỉnh cầu tiến. Tự thâm tâm, bạn biết rõ những trang sách và những tháng năm sắp tới còn hào hứng, đáng giá và phong phú hơn nhiều.
HÌNH ẢNH TỐT BẰNG NGƯỜI BÁN HÀNG TỐT, NGƯỜI QUẢN ĐỐC TỐT, HÌNH ẢNH XẤU BẰNG NGƯỜI BÁN HÀNG TỒI, NGƯỜI QUẢN ĐỐC TỒI.
Trong giới doanh thương, sự thiếu tự tin biểu hiện nhiều cách, nhưng ba cách tiêu biểu nhất là:
1/ Người bán hàng không còn chăm chỉ làm việc nữa. Tại sao? Vì ông ta bị từ chối sỗ sàng khi chào hàng. Lúc đó người bán hàng thiếu tự tin sẽ tự giận mình và nghĩ khách hàng cũng không ưa gì mình. Thế là ông ta đâm ra bất mãn, than thân trách phận mà ra quán cà phê gặm nhấm nỗi buồn hoặc đàn đúm với bạn bè cho quên nỗi tủi sầu. Có người suốt cả giờ chẳng làm được gì, có người thì nghỉ nguyên cả ngày. Trong những hãng kiểm tra lỏng lẻo, họ sẽ bịa ra hàng tá lý do rồi cứ thế nấn ná năm, bảy ngày mới trở lại làm việc.
Người bán hàng tự tin – ưa thích chính mình – sẽ phản ứng khác hẳn. Khi bị từ chối, họ hiểu ngay khách hàng đang gặp khó khăn và bắt chuyện với khách hàng khác.
2/ Người bán hàng thiếu tự tin sẽ miễn cưỡng không chịu rút lui. Ông cứ lải nhải mãi trong khi khách hàng không đáp ứng đề nghị cũng chẳng thuận mua món nào. Bạn phải hiểu rằng, mời ai mua hàng tức là phải chấp nhận mạo hiểm. Nếu khách hàng từ chối, người bán sẽ buồn. Cái tôi bị tổn thương nên người thiếu tự tin sẽ cố bảo vệ cái tôi của mình bằng cách không chịu rút lui. Ông cứ ca cẩm hoài để mong khách hàng cuối cùng sẽ phải bảo: “Được, để tôi mua”. Nhờ thế tự ái của ông khỏi bị thương tổn. Chính tôi từng chứng kiến cảnh khách hàng móc người bán: “Thế không phải ông cố bán cho tôi thứ gì đó sao?”. Và người bán hàng thiếu tự tin sẽ phản đối ngay: “Ồ, không đâu” (nếu thế thì còn buôn với bán gì nữa).
Người bán hàng tự tin sẽ thành thực chấp nhận rút lui vì biết rõ rằng sự từ chối chỉ là “tai nạn” nghề nghiệp. Ông cũng biết tai nạn ấy ít khi xảy ra, nếu có thì chỉ do xui rủi và mình vẫn còn có thể bán được hàng, ông không bao giờ tuyệt vọng cả. Tại sao? Thưa vì ông tin mình xứng đáng bán được hàng và xứng đáng thành công. Hơn nữa, ông tin nơi sản phẩm của mình. Lòng tự tin không bao giờ cho phép ông bán hàng “dỏm” cả. Ông hiểu rõ mình đang cung ứng một dịch vụ nên rút lui đầy tự tin và thuyết phục, vì trong tiếng Na Uy, “bán” (selje) có nghĩa là phục vụ kia mà.
3/ Người bán hàng thiếu tự tin mà chuyển sang ngành quản lý sẽ thất bại ngay, vì họ sợ cả người trên, người dưới lẫn đồng nghiệp chống đối. Họ thường bỏ mất cá tính để tùy thời khoác một trong bốn tấm mặt nạ sau:
a) Họ trở thành ba phải, lúc nào cũng trấn an người dưới là chẳng có gì thay đổi cả đồng thời muốn được “cùng bọn” với những người ấy hơn bao giờ hết.
b) Vì sợ bị những bạn đồng nghiệp cũ chống đối nên một là họ sẽ nhượng bộ và ưu tiên đặc biệt cho những người đó, hai là ngược hẳn lại, tỏ ra kiêu ngạo cho rằng “mình đã đến đích”.
c) Vì quá quan trọng hóa mối tương giao với đội ngũ quản lý, muốn họ vừa lòng và được thừa nhận nên trở thành quá nô lệ, khúm núm lúc nào cũng nhờ người khuyên bảo. Quá lo thất bại nên người ấy cứ do dự mãi mới dám hành động.
d) Người ấy sẽ tỏ vẻ ta đây biết đủ mọi chuyện nên chẳng thèm hỏi ý kiến ai đồng thời bắt đầu lên lớp mọi người về cả những cái mình không hề biết.
Ngược lại, người tự tin chuyển sang công tác quản lý sẽ rất thành công. Họ tỏ ra tự tin nhưng vẫn cẩn trọng, chứng tỏ mình có năng lực và làm việc tốt. Họ ít hứa nhưng đã hứa thì bao giờ cũng giữ lời. Họ hiểu rõ sự khác biệt giữa phục vụ và nô lệ. Họ không tìm kiếm cũng không tránh né khi phải đương đầu và luôn dứt khoát quyết định. Họ hiểu mình được thăng chức là vì ban giám đốc tín nhiệm khả năng điều hành và tài phát huy công việc của mình. Họ biết tự tin và kiêu hãnh khác nhau ra sao. Quan trọng hơn nữa, họ có thể cương quyết trên nguyên tắc nhưng lại uyển chuyển trong cung cách. Họ hiểu rằng không nên bảo thủ hay khoe khoang ý kiến của mình mà nên nhìn nhận và tin tưởng ý kiến tập thể và các người phụ tá. Họ biết phân biệt giữa quen thân và quen sơ. Lỡ quyết định sai, họ không làm “rối tung” lên vì họ biết trong nhiều trường hợp, quyết định tệ nhất là không quyết định gì cả, nên đúng hay sai cũng phải quyết định. Họ tự tin nên hành động rất kiên quyết, không hề sợ hãi dù có bị xúc phạm, thách thức, hay phải xin trợ giúp về chuyên môn cũng vậy.
TỰ TIN LÀM CHA MẸ TỐT HƠN, NGƯỜI LƯƠNG THIỆN HƠN
Trong giới doanh thương, sự thiếu tự tin bộc lộ qua những lời hứa gượng gạo. Chẳng hạn hãng vận tải mới muốn có chỗ đứng nên hứa quá lố và quá khả năng. Hãng sản xuất muốn mua chuộc khách hàng nên bất chấp thực trạng, hứa hẹn những điều không tưởng. Trong giới bán hàng, người thiếu tự tin là người hứa quá mức và không giao hàng đủ. Họ chịu được sự phản đối và không nghĩ đó là bước thiết yếu để bán được hàng. Vì vậy khi đã bán được một lần, họ sẽ có “cảm tưởng” như tội lỗi gia tăng nên sẽ tránh mặt khách hàng, không có dịch vụ, khách hàng sẽ khổ sở vì hàng hóa và người bán hàng. Việc khách hàng “tống cổ” người bán hàng khiến vấn đề tự tin phức tạp hơn.
Trong gia đình, sự thiếu tự tin biểu hiện qua việc cha mẹ không dám áp đặt kỷ luật với con cái, lấy cớ: “Vì thương con quá nên không nỡ lòng nào”. Thực sự thì chỉ vì họ sợ bị con cái xa lánh, lạnh nhạt và không yêu thương mình nữa. Khổ thay, chính vì vậy mới có vấn đề. Chính vì vậy mà họ mới hết được kính trọng và yêu mến. Con cái hết tin tưởng cha mẹ nên sẽ chẳng còn an tâm nữa.
Do đó, từ chỗ coi thường uy quyền, chúng sẽ nổi loạn chống lại uy quyền. Việc bạo loạn, nói cho cùng, cũng chỉ là biểu hiện sự thiếu tự tin và đã trở thành vũ khí của tuổi vị thành niên, chiếm 45% con số tội phạm nghiêm trọng ở Mỹ vào năm 1974. Điều bi đát là đa số những trường hợp ấy đã chẳng xảy ra nếu cha mẹ và thầy cô quan tâm đến những biểu hiện trước mắt như muốn nói lên rằng – hãy lưu tâm đến tôi – hãy thương tôi với – xin các ngài hãy quan tâm đến công việc của tôi một chút. Cậu học sinh thường đến trễ, khệnh khạng vào lớp, quên sách quên vở, chuyện trò om xòm với bạn bè trong giờ học, nêu những câu hỏi “ngớ ngẩn” hoặc ngoài đề... Thực ra là đang cố gắng làm cho người ta chú ý đến mình, điều mà cậu cần thiết và tha thiết trông mong, và cũng để đè nén những hành động thô bạo và thất thường có thể đưa cậu vào tù.
NHÚT NHÁT – NHU NHƯỢC – PHÓNG ĐÃNG – CŨNG LÀ THIẾU TỰ TIN
Giờ ta thử ứng dụng những biểu hiện của thói thiếu tự tin ấy vào những ngành nghề và lãnh vực khác của cuộc sống.
Cậu học sinh thiếu tự tin sẽ không dám kêu nài với thầy khi bị phạt oan.
Biểu hiện rõ nhất diễn ra trước hoặc đầu lứa tuổi lên mười khi cô cậu, vốn đã không thừa nhận mình lại khám phá thêm sự khác biệt sâu xa giữa trai và gái. Rắc rối bắt đầu khi họ để ý đến nhau và sẽ trở nên trầm trọng nếu một hoặc cả hai đều thấy gia đình không thuận, nhất là khi một hay cả hai đều xấu xí hoặc thất học thì sẽ rắc rối vô cùng.
Từ sự “không chấp thuận” có thực hoặc tưởng tượng đổi thành sự chấp nhận hầu như hoàn toàn nơi người khác phái vào thời điểm cực kỳ quan trọng này khiến tình trạng rất đỗi mong manh. Đôi bạn trẻ khao khát được thừa nhận đến độ sẽ làm bất cứ điều gì để giữ được người độc nhất trên đời đã chấp nhận mình “vô điều kiện”. Tình trạng này, nếu hòa với một xã hội dễ dãi, thậm chí còn khuyến khích những quan hệ “trung thực” miễn là “có ý nghĩa” là môi trường thích hợp cho việc lớn trước tuổi, thêm vào đó, những sách báo và phim ảnh khiêu dâm sẽ tạo điều kiện tốt cho những quan hệ phái tính quá sớm, tạp hôn, bệnh hoa liễu, con ngoại hôn, hôn nhân ngoài gia đình phát triển. Một thanh niên thiếu tự tin không có “người yêu đích thực” tất sẽ úp úp mở mở để “bắt” cho được bất kỳ người nào, hành động mà giới ngư dân gọi nôm na là nhắp cá. Nhắp kiểu này thì bạn thường “bắt” được đủ thứ, từ nhái, rùa cho đến rắn rết hoặc cả khúc cây nữa không chừng, có điều, kinh nghiệm cho thấy là khi “bắt” thì “ném” bao giờ cũng khó hơn là “cuốn”. Vả lại, dù có bắt được cái gì bằng thứ “mồi” này thì bạn vẫn có thể bị sẩy vào tay người khác khi họ có nhiều mồi để nhử hay khéo nhử hơn. Mối tương giao nào dựa trên sắc đẹp chả mau tàn, chóng nhạt.
Người thanh niên tự tin sẽ không rơi vào chiếc bẫy quan hệ quá sớm hoặc bệnh hoạn với người khác phái. Họ đủ khéo léo và tự trọng để không bị “lợi dụng” hoặc gục ngã trước những mưu mô và những lời đường mật quen thuộc: “Hãy chứng tỏ mình yêu tôi đi”, “Ai cũng làm thế cả mà”. Anh (cô) hiểu rõ rằng hạnh phúc khác hẳn với thú vui nên đâu dễ “bán rẻ” cả một đời hạnh phúc và đức hạnh lấy một phút vui giả tạo và vô luân!
Dĩ nhiên cậu trai thời đại và cô bạn đồng chí ấy có cùng một lý tưởng và coi nhẹ vấn đề tuổi tác, phái tính, học lực, kích thước hay màu da. Cậu luôn luôn tâm niệm: “Mình phải là chàng trai tử tế và không bao giờ được làm mất lòng ai cả”. Để ra dáng thanh niên, cậu hút thuốc tuy không cần, uống rượu dù không thích, cười góp trước lời bông phèng tục tĩu mà cậu thực sự khó chịu – chơi với những người mà thâm tâm cậu không ưa, hòa mình tham dự những hội nhóm mà cậu kín đáo ghê tởm. Sở dĩ thế là vì cậu chưa bao giờ chấp nhận bản thân và kinh hoàng thấy rằng nếu mình tự khẳng định và “vượt lên” trên đám bạn đồng lứa, cậu sẽ không có bạn.
Khi trưởng thành, anh có khuynh hướng chỉ nói với người khác những điều anh nghĩ họ muốn nghe. Anh không bao giờ dám than phiền ai và nhẫn nhục ngồi đợi các bệnh nhân khám xong hết mới dám vào gặp bác sĩ. Thậm chí còn bỏ cả chỗ đợi trong tiệm hớt tóc, để mặc người khác chiếm chỗ đậu xe và đứng xen vào hàng ngay trước mặt mình. Không dám cãi lại thủ trưởng cũng chẳng dám phản đối khi bạn đồng sự chiếm mất công trạng đã làm.
Mong bạn đừng hiểu lầm. Nếu bạn có đủ tự tin và cố ý xử sự như vậy thì thật đáng phục. Nếu bạn cho đó là những chuyện vặt vãnh, vô nghĩa trong trường đời thì lòng tự tin của bạn đã đến mực siêu đẳng. Nhưng nếu bạn làm như vậy chỉ để được thừa nhận thì tất cả những cái khác đều có thể bỏ qua trừ sự thừa nhận. Tại sao ư? Đơn giản lắm. Vì bạn không chịu sống thực, mà chỉ phô bày một cái tôi giả mạo thôi. Người ta, kể cả những người giả mạo, có ưa đồ giả bao giờ. Nói cho cùng, sự thiếu tự tin tác hại đến mọi lãnh vực và mọi nghề nghiệp. Nếu bạn nghĩ mình thuộc loại thiếu tự tin, xin bạn đừng vội hốt hoảng vì những trang kế tiếp, chúng tôi sẽ cống hiến bạn một số phương thức tiên tiến để xóa bỏ đồng thời kiến tạo lòng tự tin. Giờ thì bạn sắp sửa bước lên thang dẫn đến thành công.