Lần thứ hai tôi đứng trên đê phóng tầm mắt nhìn ra xa, trước mặt tôi là con sông Đuống hiền hòa và nhiều bãi dâu xanh mướt ở ven sông. Tôi đã hỏi thăm mấy người lớn trên đường đi và họ chỉ cho tôi rằng cứ đi lên đê thì toàn bộ phía trước mặt sẽ là xã Hoài Thượng, tính ra là gần như cả xã này nằm trọn trên bãi phù sa ven sông, quả nhiên là phù hợp với việc trông dâu nuôi tằm. Trời mới đầu giờ chiều nhưng không có nắng, thời tiết thì hơi lạnh vì đã gần Tết, đường đê ở trên cao nên gió cũng thổi mạnh hơn, tôi quan sát một hồi thì quyết định đi xuống triền đê chếch theo hướng bên tay trái của tôi, phía xa kia tôi nhìn thấy nhiều lũy tre kéo dài, đấy hẳn là nơi đông nhất của xã vì kinh nghiệm của tôi thấy rằng, ít người ở thì tre sẽ thưa và tre càng dày thì càng đông người, điều này có vẻ đúng.
Tôi đạp xe đi giữa con đường đổ bê-tông rộng khoảng 3m và hai bên là những ruộng dâu, hay thật, chỉ cách có một con đê bên kia người ta trồng lúa, tôi tưởng tượng rằng mình mà bay được thì con đê sẽ giống như một đường kẻ chia đôi hai màu vàng – xanh khi vào vụ lúa mỗi năm, chắc chắn sẽ rất tuyệt. Tôi hỏi thăm mấy người ở ven đường đi xem có ai biết ông Lái Cả hay không, hỏi được vài người thì ai cũng lắc đầu, sau rồi tôi phát hiện ra sự dốt nát của mình. Cả một cái xã như này đi hỏi tên như vậy thì chắc phải tính hàng tháng mới xong, tại con chó đêm qua sủa nên tôi cũng chẳng kịp hỏi xem ông ấy chết từ khi nào, bây giờ mọi thứ thay đổi có khi con cái ông ấy chẳng còn ở làng giống như làng tôi thì có mà công toi.
- Lái Cả, Cò Hương, Lê Doãn, - tôi lẩm bẩm một mình những thông tin tôi có – Cò chắc không phải là tên rồi, bà hay gọi mình là Cò Tý vậy có thể tên con ông ấy là Lê Doãn Hương? Sao đàn ông lại tên là Hương nhỉ? Hương là tên con gái mà?
Tôi đạp xe thêm một đoạn và gặp một người phụ nữ khoảng ngoài bốn mươi tay đang cắp nách một cái thúng để nhiều thứ đồ đạc trong đó.
- Bác ơi, bác cho cháu hỏi thăm là chợ của xã mình ở đâu ạ?
- Chợ xã hử? Giờ này không có họp đâu.
- Không ạ, cháu tìm đến đấy để hỏi thăm tìm người quen ạ...
Bác ấy chỉ cho tôi hướng đi đến chợ, cũng không xa lắm, chỉ khoảng 1km là tới.
- Cháu tìm ai? Xã này cũng rộng lắm đấy.
- Cháu tìm ông... Lê Doãn...Hương, vâng, Lê Doãn Hương ạ!
- Hương à? Thế thì cô không biết nhưng mà xã này thì cũng thấy nhiều người họ Lê Doãn lắm đấy!
- Ô, thế ạ! Bác, bác có quen ai mang họ đó không bác?
- Cô có quen một nhà, nhưng cháu cứ đến thôn Đại Mão ấy, thôn đấy nhiều người sẽ dễ tìm chứ bây giờ mà nói cho cháu thì khó lắm!
- Vâng, cháu cảm ơn bác ạ!
Tôi đạp xe hướng tới cái chợ xã, tôi nghĩ rằng cứ phải đến nơi trung tâm đông người thì hỏi sẽ dễ hơn, ở quê thì không cần hỏi số nhà như ở Hà Nội, cứ có tên đầy đủ mà đúng thì mau tìm thấy lắm, tôi tự động viên mình như vậy. Tôi dừng xe hỏi thêm gần mười người thì có người chỉ tôi đến quán nước nhỏ của một bà cụ, người ta nói bà ấy là lấy chồng họ Lê Doãn, qua hỏi thăm tôi đã mường tượng được rằng ở xã nay có vẻ dòng họ Lê Doãn cũng đông người chứ không ít chút nào.
- Bà ạ, bà cho cháu hỏi thăm một chút được không bà? – tôi rót chai Coca không cần đá vào cái cốc rồi đánh tiếng hỏi bà cụ chủ quán - Ở xã này bà có quen biết ai thuộc dòng họ Lê Doãn không ạ?
- Cháu hỏi họ Lê Doãn hả? Bà làm dâu dòng họ đấy đây này, mấy chục năm rồi...
- Vâng, thế thì may quá bà ạ, cháu nghe nói họ nhà mình lớn lắm đúng không ạ?
- Cũng không phải là lớn nhất đâu nhưng cha ông tổ tiên cũng có người đỗ đạt nên người ta biết vậy thôi. Thế cháu hỏi có việc gì?
- Chả là cháu có việc, rất muốn tìm ông hay bác tên là Lê Doãn Hương hay Lê Doãn Cò Hương gì đó ạ?
- Tên gì cháu nhỉ? – Bà cụ hỏi lại tôi.
- Vâng, họ là Lê Doãn còn tên thì cháu không chắc lắm, gọi là cò Hương hay là Hương ạ.
Tôi vừa mới dứt lời thì sắc mặt bà cụ có biến đổi, tôi nhận thấy rất rõ, nét mặt nửa ngạc nhiên, nửa tò mò, nửa khó hiểu.
- Sao cháu biết cái tên ấy? Hình như cháu không phải người xã này?
- Vâng, chả giấu gì bà, cháu ở tận dưới làng Bưởi Cuốc cơ ạ!
- À, ta có biết làng đấy, xưa chuyên làm cuốc với cày bán đúng không?
- Vâng, nhưng bây giờ thì làng cháu chuyển sang làm đậu phụ rồi bà ạ, do chẳng ai mua cuốc nữa... - tôi vừa nói vừa cười - Sắp tới có khi người ta dùng máy cày hết cả rồi!
- Thế cháu tìm ông cò Hương làm gì? Sao cháu lại biết cái tên này?
- Cháu cũng khó giải thích vì nó hơi dài, nếu bà giúp được cháu thì tốt ạ vì thật sự là, chả dám giấu gì bà, cháu cũng phải khó khăn lắm mới tìm được đến đây, cũng phải tìm gần cả một tháng rồi đấy ạ!
- Chúng mày tìm khó là đúng rồi, tên người già thì mày đi hỏi sao mà người trẻ người biết, phải hỏi những người già như ta đây này!
- Thế bà có biết không ạ?
- Biết chứ sao không, ông lão nhà ta chính là Lê Doãn Hương đây, chả hiểu các cụ thời xưa sao lại đặt tên giống con gái nên sau phải đổi thành Hướng đấy!

Tôi nghe thấy bà cụ nói xong mà mắt tôi tròn xoe, quả là ngẫu nhiên quá đi thôi, tôi ngồi ngây ra như phỗng trên cái ghế gỗ dài, một cơn gió mạnh thổi qua khiến xe đạp của tôi đang dựng ở cột tre cạnh quán đổ oạch xuống đường đất.
---
Bà cụ chủ quán nước tôi đoán cũng tầm tuổi bà Già tôi, khoảng trên 70 tuổi, đã gửi quán nước nhờ một người quen trông giúp và dẫn tôi về nhà, tôi dắt xe đạp đi theo phía sau, cứ đi được mấy bước là bà cụ lại quay người nhìn tôi, tôi chỉ cười tủm tỉm nên bà cụ càng thấy khó hiểu. Tôi nhất định không nói lý do tôi tìm ông lão Hương, bà cụ nhìn tôi từ đầu đến chân mấy lần giống như sợ rằng tôi sẽ là cháu nội của ông Hương đó không chừng. Bà cụ ấy đi phía trước với cái lưng hơi còng, trên đầu cũng chít khăn mỏ quạ màu đen chỉ chừa khuôn mặt vì bây giờ là mùa Đông, ngồi bán nước ven đường sẽ rất lạnh.
- Này ta hỏi thật... - bà cụ lại đứng lại, đi chưa được bao xa – Hay là ông nhà ta nợ nần cờ bạc gì?
- Dạ không, cháu đảm bảo với bà là không có chuyện gì, có khi còn là chuyện vui ạ, bà phải tin cháu!
- Không phải là ta không tin mà là nhìn cháu lạ lắm, không giống đám trẻ con ở làng này!
- Thì bà biết rồi, cháu ở xã khác thì làm sao mà giống được. Xã mình cháu thấy trồng dâu mà qua con đê thì xã ấy lại trồng lúa, đấy bà xem, sao mà giống nhau được ạ?!
- Thế cháu tên gì? Ông bà tên gì? Hay là có họ hàng?
- Cháu tên N. còn ông bà cháu thì có nói bà cũng chẳng biết đâu ạ! Mà bà cho cháu hỏi, ông cụ nhà mình năm nay bao nhiêu tuổi ạ?
- 83 rồi đấy!
Bà cụ đi chẳng nhanh nên tôi phải thong thả theo sau, tôi không biết tên cái làng này nhưng dân cư thì tôi thấy có vẻ thuần nông, nhà nào hầu như cũng có người ở cố định chứ không giống như làng tôi, nếu xét về giàu có thì làng tôi dường như lắm tiền nhiều của hơn nhưng xem về độ trù phú thì không bằng nơi này, nghe qua thì có vẻ như hơi vô lý nhưng đấy là sự thật, làng tôi giàu có nhưng ít người, toàn những nhà bỏ hoang mà.
Bà cụ rẽ vào một cái cổng nhà, à không, nói là cái cổng thì hơi quá, đúng hơn là cái cổng ấy được làm toàn bộ bằng tre đã nhuốm màu thời gian, hai cái cột và một cái xà ngang đều có màu bạc phếch, còn tường rào cũng được làm bằng những thanh tre, lá mồng tơi, lá trầu không và cả lá lốt bò kín rào. Bà cụ đẩy cái cửa cũng được làm từ tre ra để tôi dắt xe đạp vào, trước mặt tôi là một căn nhà mái tranh vách thì chỗ đất chỗ gạch xen lẫn nhau, xem ra ngôi nhà này cũng cũ như cái cổng, hẳn là chúng đều được làm cùng một lúc với nhau. Đầu hồi trái của căn nhà có thêm một căn nhà giống như nhà ngang nhưng mặt hướng ra sân thì không có cửa nẻo gì, nhìn từ trên cao xuống thì hai ngôi nhà đúng hình chữ L. Phía trước hai ngôi nhà là một khoảnh sân bằng đất nện khá vuông vức mà nếu ghép vào với phần đất của hai ngôi nhà thì xem ra đúng là hình chữ nhật, xung quanh nhà trồng rất nhiều cây cối nhưng phần lớn đều không cao, phía sau căn nhà thì vài cây nhãn chỉ cao hơn nóc nhà một chút, bên tay trái và tay phải tôi ngay từ cổng thì có vài luống rau.
Tôi dựng xe đạp ở giữa cái sân đất, nhìn vào ngôi nhà cũ trống cả mặt trước vì không có cửa thì thấy có một cái khung cửi cũ, chắc chủ nhà vẫn sử dụng khi cần để dệt.
- Cháu vào trong nhà ngồi uống nước! – Bà cụ mời tôi.
- Vâng!
Tôi tạm dừng việc quan sát xung quanh để theo bà cụ bước vào nhà, trong căn nhà thì đồ đạc cũng không có gì đặc biệt, mọi thứ đều cũ, cái bàn uống nước bằng gỗ khá cao và cũng ngả màu thời gian, tôi ngồi xuống ghế có tựa là xem như lọt thỏm, cái ghế cũng ọp ẹp. Tôi cố nén tiếng thở dài, vậy là gia cảnh nhà ông bà cụ này cũng không khá giả gì, không biết con cái gì ra sao, tôi không thấy trẻ con.
- Ông ấy lại không có nhà rồi, chắc bên hàng xóm thôi, cháu ngồi chơi uống nước chờ ta đi gọi.
- Vâng, bà cứ để cháu tự nhiên.
Tôi ngồi một mình trong ngôi nhà ấy và quan sát xung quanh, cũng là cách sắp xếp thông thường thôi, nhà có ba gian thì hai gian đầu hồi có hai cái giường, gian giữa thì để ban thờ gia tiên và tôi thì đang ngồi trên bàn uống nước như là trung tâm của ngôi nhà, hai góc nhà để một số đồ đạc lỉnh kỉnh tôi không biết là cái gì, chắc là đồ để dệt vải. Tôi kết luận rằng cả ngôi nhà này cái gì cũng nhuốm màu thời gian, thậm chí ngay cả cái cốc uống nước tôi đang cầm trên tay.
Tôi không phải đợi lâu, một loáng tôi đã thấy bà cụ đi vào cùng hai đứa nhỏ, một bé gái là chị khoảng học lớp 4 và một bé trai xem chừng là em, phía sau bà cụ là ông cụ già dáng người hom hem, tóc bạc trắng và khoác cái áo dạ tối màu dài gần đến đầu gối, chân đi đôi tất màu bộ đội đã cũ và mang đôi dép nhựa màu đen. Thấy hai ông bà cụ có cháu là tôi vui rồi, tôi không thích cảnh người già neo đơn, đúng hơn là tôi không thích nhìn thấy cảnh như vậy, mỗi lần nhìn thấy cảnh người già neo đơn thì tim tôi cứ như thắt lại, tôi chẳng thể giúp được gì.
- Cháu chào ông ạ!
Tôi đứng lên chào ông cụ.
- Chào cháu, ta nghe bà nhà ta nói là cháu tìm ta hử?
- Vâng, quả thật là cháu đang tìm ông ạ!
Ông cụ chậm chạp ngồi xuống cái ghế tựa bằng gỗ đối diện với tôi, bà cụ thì ngồi ở trên giường phía sau lưng cùng hai đứa cháu, chẳng nghĩ ra việc nhà có trẻ nhỏ, biết thế mua gói kẹo cho chúng nó. Tôi tuy chỉ mới sắp 14 tuổi nhưng tôi rất hiểu tâm lý của trẻ nhỏ vì tôi cũng chưa phải là người lớn, chỉ là tôi cố tỏ ra già dặn mà thôi, kiểu như già trước tuổi. Trong khi ông cụ pha trà thì tôi đứng dậy đi lại phía hai đứa nhỏ và đưa cho hai đứa, mỗi đứa một tờ Năm nghìn.
- Anh đến chơi quên không mua kẹo, hai đứa cầm lấy xem như tiền mừng tuổi trước nhé!
Hai đứa nhỏ nhìn bà nó, tôi nhanh tay dúi tiền vào tay hai đứa, chỉ một hành động đó thôi là tôi biết chúng nó cũng được dạy dỗ tử tế, tôi thích những đứa trẻ như vậy thì nó giống tôi, chỉ một lần tôi nhận quà mà bố tôi chưa đồng ý thì hai anh em tôi đã bị trói đứng ở gốc cau cơ mà, tôi không bao giờ quên.
- Cháu khách sáo quá, đến chơi lại còn cho các em tiền làm gì?!
- Tại cháu vội nên quên không mua cái gì, hồi cháu bằng tuổi bọn nó cháu cũng thích ăn kẹo, bây giờ cháu cũng vẫn thích.
Tôi vừa nói vừa cười rồi quay trở lại chỗ ngồi khi nãy, ông cụ đã pha trà xong và rót nước mời tôi, tôi đoán hai ông bà cụ cũng đang thắc mắc nhiều lắm, thằng oắt con lạ mặt như tôi lại cứ có tác phong như một người lớn, ăn mặc thì không phải nói nhiều rồi, trông lịch sự hoặc ít nhất là tôi nghĩ tôi lịch sự.
Tôi chưa kịp bắt đầu thì thấy ngoài ngõ có một người đàn ông đạp xe Phượng hoàng đi vào, tôi đoán là con trai của ông cụ vì thấy cũng có nét giống, tuổi của người đàn ông thì cỡ gần 40, chắc cũng phải tầm tuổi bố tôi. Người đàn ông ấy dựng xe đạp rồi nhìn xe đạp của tôi sau đó mới bước vào nhà, tôi đứng dậy chào thì nhận lại được cái gật đầu và nụ cười thân thiện.

- Nhà có khách hả ông?
- À, có thằng bé này đến tìm tao!
- Cháu tìm ông cụ có việc gì? – Người đàn ông nhìn tôi hỏi.
- Tao cũng không biết nữa, nó ở dưới làng Bưởi Cuốc đấy, thấy bảo đi tìm bố mày cả tháng nay rồi, nó biết cả tên của bố mày từ hồi còn nhỏ cơ đấy!
- Hả? – Người đàn ông nhìn bà cụ rồi lại nhìn tôi sau đó kéo ghế ngồi.
Mọi người trong gia đình ông cụ đều nhìn tôi và chờ đợi, họ muốn biết lý do tôi xuất hiện ở đây.
- Cháu tên là N. ở làng Bưởi Cuốc, năm nay đang học lớp 8, cháu ở nhà với bà nội vì bố mẹ cháu làm ăn ở ngoài Hà Nội - Tôi kê khai sơ bộ nguồn gốc của mình cho họ yên tâm – Cháu đúng là được chỉ lên xã này để tìm ông cò Hương.
Ông cụ và người con trai nhìn tôi rất chăm chú, người con trai đưa chén nước lên miệng trong khi mắt vẫn nhìn tôi.
- Ông cho cháu hỏi là có phải cụ nhà mình trước đây tên là ông Lái Cả và làm nghề mua lợn không ạ?
Ông cụ giật mình nhìn tôi chằm chằm còn người con trai thì đang bị sặc nước, họ chắc hẳn rất bất ngờ đối với câu hỏi của tôi.
- Đúng, đúng...đúng thế! – Ông cụ đáp lời một cách gấp gáp. – Sao...sao cháu lại biết việc này?
- Vậy là cụ nhà mình mất lâu rồi hả ông?
- Lúc ta mới có 8 tuổi thì ông cụ đi mua lợn rồi biệt tích luôn, thời ấy loạn lạc nên tìm cũng khó mà có người nói là bị Tây bắt đi nên cũng chẳng có thông tin gì thêm... - ông cụ chỉ lên ban thờ - Ta cũng cầu trời khấn phật từ khi còn nhỏ mong cho tìm ông cụ.
- Vâng, cháu nghĩ là ông đã tìm được rồi ạ, đúng hơn là ông cụ Lái Cả đã tìm được con cháu của mình rồi ạ!
- Cháu... cháu nói sao? Cháu biết tin gì à?
- Cháu, cháu từng quen ông cụ nhà chú à? – Người con trai cũng gấp gáp hỏi.
Bà cụ với hai đứa cháu cũng đã đứng ngay phía sau hai cái ghế, họ có vẻ rất xúc động.
- Cháu không quen cụ Lái Cả, do hôm trước cháu đi chơi về khuya một mình thì tự nhiên thấy ở trong lũy tre ở làng có một cái bóng màu trắng ngồi ở trong đấy, cháu thấy lạ nên đứng lại xem thì nghe tiếng ho khan từ trong bụi tre nên cháu mới hỏi... - mấy người lớn nhìn tôi mắt tròn xoe, miệng ai cũng há ra – Cái bóng trắng ấy nói với cháu là ông ấy tên là Lái Cả, nhờ nhắn giúp với con trai là cò Hương ở Hoài Thượng rằng ông ấy bị chôn ở đấy, do người đi thu mua lợn cùng đập vỡ đầu ạ!
Tôi trình bày gần như nguyên văn câu chuyện, khi tôi vừa dứt lời thì ông cò Hương chảy nước mắt khóc tu tu, ông ấy đã quá già nên nước mắt chẳng được bao nhiêu nhưng người con trai của ông thì kìm nén được xúc động, chú ấy cũng sụt sịt còn bà cụ thì khóc nghẹn, cũng phải thôi, người thân nhà họ mà. Tôi không nói thêm lời nào vì họ đang xúc động, tôi hơi cúi đầu xuống, tôi không thích cái cảnh này chút nào vì tôi cũng thấy sống mũi mình cay cay.
Ông cò Hương khó nhọc đứng dậy thắp mấy nén nhang trên ban thờ gia tiên, ông ấy xúc động vì tìm được cha chứ không phải do đau buồn vì cha bị giết, tôi có thể cảm nhận được việc ấy. Người con trai sau những phút xúc động thì đứng dậy đi vòng qua bên tôi đang ngồi, cầm lấy hai tay tôi rồi ngồi xuống.
- Cháu, cháu tên gì nhỉ?
- Cháu tên N. ạ!
- Chú thay mặt gia đình cảm ơn cháu, quý hóa quá, gia đình chú không biết phải cảm ơn cháu như thế nào, còn nhỏ thế này mà đã vất vả đi giúp nhà chú, chú...chú cảm ơn!
- Dạ không có gì mà chú, cái này ông cụ nhờ cháu giúp thôi mà, có gì khó khăn đâu!
- Cháu tên N. nhỉ?! Cảm ơn cháu! - Ông cụ sau khi vái gia tiên xong thì cũng đi qua chỗ tôi ngồi - Gia đình không biết lấy gì đền ơn cháu...
Tôi vội đứng dậy tiến đến chỗ ông cò Hương.
- Ông cứ ngồi xuống đã, có gì thì từ từ rồi nói ông ạ!
Ông cò Hương lấy ống tay áo quệt nước mắt, cả nhà ông ấy túm lại đứng vây quanh ông cụ, chỉ có ông cụ mới là người hiểu rõ nỗi đau nhất, chỉ có ông ấy mới xúc động nhất bởi vì mới 8 tuổi đã mất cha.
- Ông ạ, vấn đề cũng có một chút khó khăn...
- Tiền...tiền hả cháu? – Người con trai ông cụ vội hỏi tôi.
- Dạ không, không phải tiền đâu ạ. Như cụ nhà mình nói với cháu thì ông cụ trước đây bị người ta vùi xác ở gần bờ ao, bây giờ nhiều năm nên tre mọc đè lên xương cốt của ông cụ.
...