Trong các cuộc họp họ đưa ra những than phiền, khiếu nại đã bị xếp xó lâu đến mức đối tượng để họ chỉ trích thậm chí không còn trên đời nữa. Nhưng giờ đây đã có kẻ bảo vệ là McMurphy, các con bệnh thay nhau kể lể tất cả những gì làm họ khó chịu từ trước đến nay.
"Tại sao vào những ngày nghỉ, phòng ngủ lại bị khóa?" Cheswick hoặc ai đó hỏi: "Phải chăng chúng tôi không thể dành những ngày đó cho chính mình?"
"Đúng thể, bà Rarched," McMurphy nói. "Tại sao?"
"Kinh nghiệm cho thấy nếu chúng tôi không khóa buồng ngủ lại thì sau buổi sáng các ông lại chui vào chăn."
"Đấy là tội đáng chết à? Những người bình thường vẫn ngủ muộn vào thứ Bảy và Chủ Nhật."
"Các ông đang điều trị trong bệnh viện này," mụ kiên nhẫn nhắc lại với giọng như đã nhắc lần thứ một trăm, "Vì các ông không có khả năng hòa mình với cộng đồng bên ngoài. Bác sĩ và tôi cho rằng mỗi phút các ông cùng sinh hoạt với những bệnh nhân khác trong tập thể đều là mỗi phút có tác dụng tốt. Ngược lại mỗi phút sống đơn độc, tư lự đều làm các ông trở nên lạ lẫm hơn, ghẻ lạnh hơn với thế giới."
"Đấy là cái cớ cứ phải tập trung một chút tám mạng khi dẫn chúng tôi đi LNN, LVL hay L gì đấy?"
"Hoàn toàn đúng."
"Nghĩa là nếu tôi muốn ngồi một mình, thì khi đó tôi bị lên cơn bệnh sao?"
"Tôi không nói vậy..."
"Nghĩa là nếu tôi đi vào chuồng xí để trút gánh nặng, thì tôi cũng phải rủ theo bảy người bạn để không bị lẻ loi trong đó?"
Mụ còn đang tìm câu trả lời thì Cheswick đúng bật dậy và la lên. "Có đúng vậy không?" Và bọn Cấp tính ngồi xung quanh cũng đồng thanh, "Có đúng vậy không?"
Chờ cho chúng hết xôn xao mụ mới trả lời, "Nếu các ông không nổi nóng và xử sự như những người lớn trong cuộc họp, chứ không như đám trẻ con trên sân chơi, tôi sẽ đề nghị bác sĩ cho ý kiến có nên xem xét lại quy chế điều trị. Thế nào bác sĩ?"
Ai cũng biết câu trả lời nên không cho gã kịp mở miệng, Cheswick lại hỏi tiếp: "Thế còn chuyện thuốc lá thì sao, bà Ratched?"
"Vâng, thì sao?" Tụi Cấp tính làu bàu.
McMurphy quay sang gã bác sĩ và nhắc lại câu hỏi đó thẳng vào mặt gã, khi mụ Y tá trưởng chưa kịp trả lời. "Đúng, thưa bác sĩ, ông nói sao về chuyện ấy? Bà ấy có quyền gì giữ thuốc lá của tụi tôi chất đống trên bàn để khi vui vẻ mới phát cho mỗi người một gói như thể bà ấy bỏ tiền túi ra mua vậy? Thật lạ, tôi mua thuốc lá mà người ta lại lệnh cho tôi lúc nào mới được hút."
Gã bác sĩ nghiêng đầu để nhìn mụ y tá qua hai mắt kính. Gã chưa biết có chuyện mụ đã làm như vậy để ngăn việc chơi bài ăn thuốc lá. "Bà Ratched, chuyện thuốc lá này là sao? Tôi nghĩ tôi chưa biết..."
"Bác sĩ, tôi cho rằng bệnh nhân mỗi ngày hút ba hay bốn, có khi năm bao thuốc là quá nhiều. Và hiện tượng đó đã xảy ra trong khoa ta tuần vừa rồi, sau sự hiện diện của McMurphy, nên tôi quyết định giữ lại số thuốc mà bệnh nhân đã mua ở căng tin, chỉ phát cho họ mỗi ngày một gói."
McMurphy chồm tới thì thầm với Cheswick thật to: "Chuẩn bị đón nghe chỉ thị mới về đại tiện và tiểu tiện. Không chỉ đến đó một lúc tám mạng đâu mà mỗi ngày chỉ được hai lần, vào lúc bà ấy ra lệnh."
Hắn ngồi chàng hảng trên ghế bành và cười vang khiến cho cả phút không ai nghe được ai.
McMurphy rất thỏa mãn vì những trò cãi lộn này, và tôi nghĩ hắn lấy làm ngạc nhiên khi đám nhân viên không áp chế gì cũng như nhất là mụ Y tá Trưởng không tặng lại hắn một lời nào nặng hơn lúc trước. "Tao tưởng con diều hâu già ấy phải khó chịu hơn kia." Hắn nói với Harding sau một cuộc họp. "Thế này thì có lẽ chỉ cần phá bĩnh một trận ra trò nữa là mụ thuần. Phiền cái..." hắn cau mày, "mụ vẫn bình thản như đang giấu chủ bài trong tay áo trắng."
McMurphy thỏa mãn cho đến thứ Tư tuần tiếp theo. Mãi đến lúc đó gã mới hiểu tại sao mụ y tá lại tin tưởng những con bài của mình đến vậy. Hàng tuần, vào ngày đó, những đứa nào không bị bệnh ngoài da, dù muốn hay không vẫn phải bị tập trung lại để đến bể bơi. Nếu trong khoa có sương mù, tôi thường lẩn vào đấy để không bị tóm đi. Tôi sợ bể bơi, sợ hụt chân vào chỗ nước sâu quá đầu rồi chìm nghỉm và hệ thống thoát nước sẽ cuốn tôi ra tận biển. Ngày còn bé, trên dòng Columbia tôi đâu có sợ nước, tôi cũng bước trên những chiếc cầu chênh vênh bắc qua dòng thác như mọi người đàn ông khác, chân không cần mang ủng, tôi nhảy tung tăng giữa các mỏm đá bốn bề bọt tung trắng xóa, cầu vòng hiện lên trong màn bụi nước li ti. Nhưng khi thấy ba bắt đầu sợ hãi quá nhiều, thì tôi cũng sợ, đến mức không chịu nổi cái bể con con.
Chúng tôi bước ra khỏi phòng thay quần áo khi bể bơi đã ồn ào, náo động, chật những tấm thân trần; mặt nước tròng trành, song vỗ ì oạp, những tiếng kêu, tiếng đập nước bị trần nhà phản hồi thành một mớ âm thanh hỗn độn như vẫn thấy ở các bể bơi trong nhà. Tụi hộ lý lùa chúng tôi xuống nước. Nước ấm đến dễ chịu, nhưng tôi không dám ra xa mà chỉ lỡn vỡn quanh bờ (chúng đi vòng quanh bể, tay cầm gậy tre, đẫy những đứa bám vào thành bờ ra xa) nên cố bơi cạnh McMurphy vì biết rằng nếu không muốn, chẳng ai đuổi được hắn ra chỗ nước sâu.
Họ đang nói chuyện với gã cứu đắm, còn tôi chỉ đứng cách hắn hai mét. Chắc MvMurphy sa đúng vào cái hố trũng vì hắn cứ đạp chân luôn luôn, trong khi tôi dễ dàng đứng trên đấy. Gã cứu đắm mặc chiếc áo may ô có ghi số hiệu của khoa đứng trên mép bờ, tay cầm còi. Chúng nói với nhau về sự khác biệt của nhà tù và bệnh viện, và McMurphy đang ca ngợi bệnh viện dễ chịu hơn nhà tù. Gã cứu đắm không tin. Tôi nghe hắn cho McMurphy hay rằng, trước hết, bị gửi vào điều trị khác với bị kết án tù. " Nếu mày bị bỏ tù," gã nói, "mày có một thời hạn mà mày biết chắc chắn đến ngày đó mày được trả tự do."
McMurphy thôi trò đập nước nãy giờ. Hắn bơi chầm chậm vào bờ và túm lấy thành bể bơi, nhìn gã cứu đắm." Còn nếu bị gửi vào điều trị thì sao?" hắn hỏi sao một lúc im lặng.
Gã cứu đắm nhún đôi vai đầy thịt, giật giật chiếc còi trên cổ. Gã đã từng là một cầu thủ bóng bầu dục nhà nghề, và cứ một lúc khi ra khỏi khoa ở một vùng nào đó trong đầu gã lại phát ra tín hiệu, môi gã bắt đầu phun ra những chữ số, gã phủ phục xuống và lao vào một nữ hộ lý đi ngang, huých vai vào bụng dưới cô ta, che người, vừa kịp tạo khe hở cho một trung vệ dắt bóng qua. Vì thế người ta phải giữ hắn lại ở khoa điên: những khi không trực cứu đắm, gã có thể diễn lại pha đó bất cứ lúc nào.
Gã nhún vai lần nữa để thay cho câu trả lời, sau đó nhìn quanh xem tụi hộ lý còn lởn vởn cạnh đấy không rồi quỳ xuống bên mép bể. Gã chìa cánh tay cho McMurphy.
"Mày có thấy tay tao bị bó bột không?"
McMurphy nhìn vào cánh tay to lớn của gã. "Người anh em, tay mày đâu có bị bó bột?"
Gã cứu đắm chỉ cười gằn. "Tao phải bó bột vì bị sai khớp trong trận cuối cùng với độiCleveland. Tao chưa thể trở lại đội hình chừng nào tay chưa lành. Bà y tá khoa tao bảo phải chữa bí mật, không cho ai biết. Phải phải, bà ta nói, nếu tao nhẹ tay với nó, không hành hạ nó quá sức, bà ta sẽ gỡ băng và tao sẽ quay về với câu lạc bộ."
Gã tì năm đấm lên nền gạch, vào thế đứng phát xuất kiểm tra xem cánh tay phải cử động thế nào. McMurphy nhìn gã mấy giây rồi hỏi xem gã đã phải đợi bao lâu để được câu trả lời khi nào tay khỏi và có thể xuất hiện. Gã cứu đắm từ từ nhỏm dậy và xoa tay, vẻ không bằng lòng với câu hỏi của McMurphy, cứ như McMurphy chê gã hèn kém khư khư ôm cánh tay bị thương của mình."Tao là bệnh nhân được gửi đến," gã nói. "Nếu được quyền chọn thì tao đã chuồn lâu rồi. Có thể không được chơi trong đội hình chính thức, nhưng tao biết xếp khăn, đúng không? Tao biết làm cái gì đó. Còn bà y tá lại bảo với bác sĩ là tao chưa đủ sức. Xếp vài chục chiếc khăn nhàu trong phòng thay quần áo, tao cũng đủ sức."
Gã quay người, đi đến chiếc ghế dành cho nhân viên cứu đắm, leo cầu thang lắc lư như con khỉ đột say rượu, từ trên đó bĩu môi nhìn chúng tôi, "Tao bị tống vào đây vì tội đánh nhau trong lúc say, và tao đã ngụ lại tám năm tám tháng."
McMurphy đạp chân vào thành bờ, bơi đứng ra xa, mặt đăm chiêu: hắn bị cải tạo sáu tháng, đã ngồi được hai còn bốn tháng, ngoài bốn tháng ấy ra hắn ta sẽ không chịu bị nhốt ở bất cứ đâu nữa. Hắn ở nhà thương điên được gần một tháng, và có thể ở đây sướng hay trại cải tạo, được nằm giường êm, buổi sáng có nước cam tráng miệng, nhưng không đến mức có thể chịu được vài năm.
Bơi đến bậc lên xuống ở gốc bể nông hơn, hắn ngồi luôn tại đó, tay vân vê túm lông ở yết hầu, mặt nhăn lại. Tôi nhìn vẻ mặt nhăn nhó của hắn, nhớ lại những gì mà mụ Y tá Trưởng đã nói trong cuộc hội ý mà rùng mình.
Khi còi hết giờ bơi vang lên và chúng tôi mệt mỏi lê bước vào phòng tắm, một đám bệnh nhân khoa khác đang trên đường đi ra và trong phòng ngâm chân mà ai cũng phải qua ở đó có một thằng bé đang nằm. Cái đầu nó to, hồng hồng, xôm xốp, hông và hai chân nở phìng nôm như chiếc bong bóng cao su đầy nước bị thắt lại ở giữa; nó nằm nghiêng, kêu ăng ẳng như con chó biển ngái ngủ. Cheswick và Harding nâng nó đứng dây nhưng thằng nhỏ ngã vật trở lại. Đầu nó ngập trong thuốc sát trùng. McMurphy quan sát chúng dựng dây nó lần nữa
"Vật lạ gì thế?" hắn hỏi.
"Nó bị tràn dịch não," Harding nói "Đại khái do rối loạn bạch huyết. Đầu đầy nước. Giúp bọn tao với."
Chúng bỏ thằng bé ra, nó lại nằm vào bồn ngâm chân; mặt nó có vẻ nhẫn nhục, vô vọng và lì lì, bọt mép sùi ra trong bồn nước màu sữa. Harding lại nhờ McMurphy giúp và cùng Cheswick cúi xuống thằng bé. McMurphylách qua ba đứa, bước quan người thằng bé đứng vào vòi hoa sen.
"Để nó nằm đấy," hắn vừa nói vừa kỳ cọ. "Có thể nó không ưa chỗ nước sâu."
Tôi hiểu điều gì đang xảy ra. Ngày hôm sau hắn làm tất cả ngạc nhiên: hắn dậy sớm, lau chuồng xí sạch bong, sau đó theo đòi hỏi của tụi hộ lý hắn lại chùi hành lang. Ai cũng sửng sốt, chỉ trừ một người: mụ y tá, mụ làm như không coi đó là chuyện lạ.
Đến trưa, trong cuộc họp, Cheswick nói rằng tất cả đã không chịu nhượng bộ trong chuyện thuốc lá. Hắn nói, "Tôi đâu phải là trẻ con mà người ta giấu thuốc lá đi như giấu kẹo! Chúng tôi yêu cầu phải làm gì đó, phải không Mack?" và đợi sự đồng tình của McMurphy, nhưng hắn không trả lời.
Hắn nhìn vào góc mà McMurphy vẫn ngồi. Cả bọn cũng hướng mắt về phía đó. McMurphy ngồi đấy, nghịch cỗ bài, thâm chí không ngẫn đầu lên. Phòng họp im phăng phắc, chỉ có tiếng những quân bài nhờn mỡ đang bị xáo và tiếng thở nặng nề của Cheswick.
"Tôi yêu cầu phải làm gì đó!" Cheswick đột ngột gào lên. "Tội không còn là đứa trẻ!" Hắn giậm chân xuống sàn, nhìn quanh cứ như bị bỏ lại giữa đường và có thể òa khóc bất cứ lúc nào. Hắn siết chặc hai nắm đấm ép vào bộ ngực múp míp của mình. Hai nắm đấm tạo thành hai quả bóng hồng hồng trên này áo xanh, chúng siết chặc đến nổi thấy được hắn run lẩy bẩy.
Cheswick vồn không phải là đứa cao lớn, hắn hơi thấp lại béo, đỉnh đầu hói bong như một đồng đô la màu hồng nhưng lúc này đứng đơn phương độc mã giữa phòng trông hắn bé tẹo. Đưa hai mắt cầu cứu McMurphy nhưng không được đáp lại, hắn nhìn tụi Cấp tính đang ngồi thành hàng, tìm đồng minh. Chúng lần lượt quay đầu lảng tránh, không đứa nào muốn hùa với hắn cả, nỗi sợ hãi hiện lên trên khuôn mặt hắn mỗi lúc một rõ. Cuối cùng khi ánh mắt vươn tới mụ Y tá Trưởng hắn lại giậm chân:
"Tôi yêu cầu phải làm gì đó! Nghe thấy không? Tôi yêu cầu phải làm gì đó! Gì cũng được! Gì cũng..."
Hai đứa hộ lý cao lớn tóm lấy tay hắn từ đằng sau, đứa nhỏ quàng cái thắt lưng vào. Cheswick quỵ xuống như bị chọc thủng, và hai đứa cao lớn mang hắn lên khoa điên; tiếng hắn nảy tưng tưng trên các bậc thang nghe nặng nề, ướt át. Khi chúng quay lại và ngồi vào chỗ, mụ Y tá Trưởng mới nhìn sang chuỗi Cấp tính. Từ lúc Cheswick bị đưa đi, chưa đứa nào dám hé răng.
"Chúng ta còn tranh luận về tiêu chuẩn hút thuốc lá nữa hay thôi?" mụ hỏi.
Nhìn lên dãy mặt người đã vô hiệu hóa nom như dán vào tường phía đối diện, tôi dừng lại ở McMurphy đang ngồi gọn trong chiếc ghế bành, chăm chú sửa sang cỗ bài trong tay.... Và đèn ống trên trần nhà lại bắt đầu nhả ra một thứ ánh sang băng giá, lạnh ngắt... tôi cảm thấy được nó, chiếu xuyên thấu ruột gan tôi.
Mới đầu khi McMurphy thôi không đứng về phía chúng tôi nữa, tụi Cấp tính xì xào là hắn chỉ giả vờ để đánh lừa mụ Y tá Trưởng; bảo hắn nghe lỏm được tin sắp bị chuyển đến khoa điên, hắn buộc phải kìm mình, tỏ vẻ ngoan ngoãn để mụ không tìm ra cớ. Có đứa lại nói hắn mai danh ẩn tích một thời gian rồi sẽ xuất đầu lộ diện với một thứ vũ khí mới, mạnh hơn, nguy hiểm hơn. Chúng tập thành từng đám,nhỏ to bàn tán.
Chỉ có tôi là hiểu rõ được ngọn ngành. Tôi đã nghe lỏm được câu chuyện của hắn với gã cứu đắm. McMurphy trở nên ranh ma hơn, thế thôi. Ba cũng đã như thế khi hiểu ra rằng không thể thắng được bọn người từ thành phố tới muốn thuyết phục chính phủ xây dựng đập nước để lấy tiền bỏ túi, để có chỗ cho nhiều người làm việc và quan trọng nhất là để làng tôi biến đi cho khuất mắt; hãy để bộ lạc đánh cá cắm lông gà nhận của nhà nước hai trăm nghìn đô la rồi xéo đi đâu đấy cùng với mùi tanh hôi của chúng! Ba đã chọn cách khôn ngoan khi ký kết vào những giấy tờ mà chúng yêu cầu; cưỡng lại cũng chẳng ích gì. Đằng nào cuối cùng chính phủ cũng đạt được những điều mình muốn; ít ra làm thế này bộ lạc cũng được trả tương đối. Đó là cách khôn ngoan. McMurphy cũng đang chọn cách làm khôn ngoan. Cái đó tôi hiểu. Hắn buộc phải co mình lại vì đó là lối thoát khôn ngoan nhất, chứ không phải vì những lý do bọn Cấp tính đang thêu dệt. Hắn không nói gì nhưng tôi tự hiểu như vậy và tự nhủ đó là cách làm khôn ngoan. Tôi lặp lại cho mình nghe: làm thế là an toàn. Cũng như trốn trong đám mù. Thế là khôn ngoan, không cần phải bàn cãi gì nữa. Tôi biết hắn làm gì mà.
Thế rồi một buổi sớm tất cả đám Cấp tính đều hiểu được như tôi, hiểu tại sao McMurphy chịu nhún và hiểu ra rằng họ đã tự đánh lừa mình, khi tưởng tượng ra vô số nguyên do khác. Hắn không nhắc lại câu chuyện với gã cứu đắm, nhưng tất cả đều đã biết. Tôi cho có lẽ mụ Y tá Trưởng theo những đường dây tinh vi dẫn đến phòng ngủ đã loan báo cho họ vào ban đêm, nếu không làm sao họ biết được như vậy? Và buổi sáng khi McMurphy bước vào phòng chung, họ nhìn hắn bằng cặp mắt khác. Không phải cặp mắt giận dữ, cũng không thất vọng, vì ai cũng hiểu như tôi mụ y tá sẽ không đồng ý kết thúc thời hạn gửi chừng nào hắn còn ngang bướng, mà là cặp mắt tỏ ý giá mà việc có thể khác đi.
Ngay cả Cheswick cũng hiểu và không giận McMurphy vì đã không là ầm ĩ lên trong vụ thuốc lá. Hắn từ khoa điên trở về đúng vào ngày mụ Y tá Trưởng truyền tin vào phòng hắn ngủ, và hắn tự mình bảo với McMurphy rằng hiểu lý do buộc McMurphy phải làm như vậy và đó là việc đúng lý nhất, trong hoàn cảnh đó, và nếu hắn hiểu lý do buộc McMurphy phải làm như vậy và đó là việc đúng lý nhất, trong hoàn cảnh đó, và nếu hắn đã nghĩ kỹ việc Mac bị gửi đến đây thì hắn đã không ép hắn như hôm rồi. Những chuyện đó hắn nói với McMurphy trên đường họ lùa chúng tôi ra bể bơi. Nhưng vừa tới bể bơi hắn lại nói hắn thật sự muốn phải làm gì đó, sau mọi sự, và nhảy cắm đầu xuống nước. Và không hiểu sao ngón tay hắn lại bị kẹt chặt vào tấm lưới bịt ống thoát ở đáy bể bơi, khiến gã cứu đắm khỏe mạnh lẫn McMurphy và hai đứa hộ lý to con đã thay nhau cố hết sức nhưng vẫn không sao giải phóng được hắn, và đến lúc người ta mang bộ đồ nghề cơ khí đến tháo tấm lưới ra và lôi Cheswick lên với tấm lưới vẫn nắm chắc trong những ngón tay hồng và xanh mũm mĩm, hắn đã ngừng thở.